Tekstil Değer Zincirinde Sürdürülebilirlik ve Döngüsellik / Şubat 2024 / Satınalma Dergisi sayı 134

Görselleri içeren yazıya bakabilirsiniz.

UNEP-United Nations Environment Programme (Birleşmiş Milletler Çevre Programı) tarafından hazırlanan 2023 tarihli raporu özetlemeye gayret edeceğim.

Daha önce üçlü muhasebe (triple bottomline) görmüştüm ancak bu sefer üçlü kriz (triple planetary crisis: climate change, natüre loss, pollution - iklim, doğa kaybı, kirlenme) konusu işleniyor. Küresel etki için tek tek firmaların gücü yetmeyeceği için tüm paydaşların birlikte hareket etmesi ihtiyacına vurgu yapılıyor. Üç öncelik belirlenmiş:

·          Tüketim kalıplarının değişimi: Ürün tasarımı, iş modeli ve tüketici davranışının uyumlu olarak optimize edilmesi

·        İyileştirilmiş uygulamalar: Mevcut tesis, şirket ve süreçlerin optimizasyonu

·        Altyapı yatırımı: Fiziki teknoloji ve yatırımların paylaşımlı kullanımı

Bu önceliklere 9 yapıtaşıyla ulaşılabileceği öngörülmüş: 1- Sürdürülebilir-döngüsel tekstil iş modellerinin küresel uygulaması, 2- Tekstildeki aşırı üretim-tüketimin bitişi, 3-  Tüm tekstil ürünlerinin çevre etkisini azaltan döngüsel tasarımı, 4- Son tüketicideki “ürün bakımı” iyileştirmesiyle ürün ömrünün uzaması ve olumsuz etkisinin azaltılması, 5- Tekstil değer zincirinde artan kaynak verimliliği, azalan kirlilik-fosil yakıt kullanımı-atıklar ve kimyasal kullanımı, 6- Tekstil değer zincirindeki sosyal sıkıntıların giderilmesi, adil dönüşümle vasıf kazandırılmış, emniyetli iş ortamında yetkilendirilmiş (empowered) çalışanlar, 7- Geri dönüşümlü veya sorumlu tekstil hammaddesi kullanımı, 8- Yenilenebilir enerji kaynaklarıyla sürdürülebilir-döngüsel ekonomi için küresel kaynak paylaşımı, 9- Tüm tekstil atıklarının yakılmasına-çöpe atılmasına son verilmesi.

Paydaşlar aşağıdaki gibi listelenmiş: Markalar - Perakendeciler, Hammadde ve yarı mamul-mamul üreticileri, Yenilikçi girişimler – geri dönüştürücüler, sivil toplum kuruluşları – teknik kuruluşlar, politika koyucular, finansal kurumlar, iletişim – tüketici teşviği sağlayanlar.

Tekstil sektörünün küresel anlamda önemli derecede olumsuz çevre etkisi var, çok yaygın ve karmaşık bir değer zinciriyle çok sayıda insana (büyük ölçüde kadınlara) ulaşıyor. Sektördeki mevcut sürdürülebilirlik hedefleri 8 başlıkta derlenmiş. İklim etkileri açısından küresel emisyondaki payı 2030’a kadar %2-8 olarak tahmin ediliyor. Taze su kullanımının 2030’a kadar 79 milyar m3 seviyesine ulaşacağı sanılıyor. Kimyasal kullanımı açısından bakıldığında 1kg tekstil ürünü üretebilmek için yaklaşık 0,58kg kimyasal kullanıldığı hatırlatılıyor. Doğal elyaflar nedeniyle toprak kullanımı – biyoçeşitlilik üzerine olumsuz etkileri var. Emek yoğun yapısı nedeniyle sosyal konularda adil yaşam ücreti, temel insan hakları gibi sıkıntıları içeriyor, adil dönüşüm için çok sayıda insana nitelik kazandırmak kolay değil. Döngüsel iş modellerinin toplam emisyonları %25 oranında düşüreceği öngörülüyor. Hammaddelerde farklı programlarla farklı elyaf tipleri için sorumlu üretim belgelenmeye gayret ediliyor. Boston Consulting Group her sene 30 milyar dolarlık yatırım gerektiğine işaret ediyor.

Artık dokuz yapıtaşına biraz daha yakından bakabiliriz:

1- Sürdürülebilir-döngüsel tekstil iş modellerinin küresel uygulaması: Döngüsel iş modelleri “normalleşecek”, şirketler bu modellere yatırım yapacak, değer zincirleri sistem bakış açısıyla herkesin kazanabilmesi için iş birliği yapacak ve yaygın-doğru toplanan verilerle etkinlik şeffaf olarak ölçülebilecek öngörüsü var. GFA-Global Fashion Agenda ve McKinsey bu uygulamayla birlikte 2030’a kadar 143 milyon ton GHG emisyon azalması tahmin ediyor.

2-   Tekstildeki aşırı üretim-tüketimin bitişi: Özellikle gelişmiş ülkelerdeki aşırı tüketimin azalması için değer zinciri boyunca arz-talep uyumunu sağlamak (talep üzerine kişiselleşmiş ve az adetli üretim, tamamlama gibi gelişmiş stok yönetim sistemleri) önem kazanacak, sosyal beklentiler yeniden düzenlenecek, duygusal bağlılık “uzun ömürlü olana” yönelecek, ürün kalitesi uzun ömür sağlayacak, alışveriş deneyimi ilk seferde beğeniyi sağlayacak, ikinci el-kira-iade gibi opsiyonlar yaygınlaşacak ve böylece Mistra Future Fashion tahminine göre GHG emisyonu yarıya düşecek.

3-  Tüm tekstil ürünlerinin çevre etkisini azaltan döngüsel tasarımı: Ürünlerin çevre etkisi tasarım aşamasında dikkate alınacak (pastal verimi yüksek, sorumlu elyaf, tamir edilebilir tasarım), döngüsele uygun tasarlanacak (sökülebilir parçalar, tek cins elyaf), zamansız (farklı kullanımlara uygun, klasik renk ve modeller) için tedarikçiler markalara koleksiyon önerecek ve böylece Apparel Impact Institute tahminine göre malzeme verimindeki %10’luk artışla 24 milyon ton emisyonun önüne geçilecek.

4-  Son tüketicideki “ürün bakımı” iyileştirmesiyle ürün ömrünün uzaması ve olumsuz etkisinin azaltılması: Ürünün son tüketicideki bakımı iyileştirilecek (alternatif temizlik yöntemi, daha yüksek mikro polyester tutma kapasitesi), tüketicilere tamir-bakım hizmetleri önerilecek, bu konudaki duygusal farkındalık artırılacak ve böylece GFA ve McKinsey’e göre emisyonlar 186 milyon ton azalacak.

5-  Tekstil değer zincirinde artan kaynak verimliliği, azalan kirlilik-fosil yakıt kullanımı-atıklar ve kimyasal kullanımı: Tedarikçi tesislerinde kirlilik ve su tüketimi açısından süreçler iyileştirilecek, döngüsellik sağlanacak, enerji verimliliği yükseltilecek, fosil yakıtlardan çıkılacak, kimyasallar kontrollü listelerden seçilerek azaltılacak ve böylece WRI ya göre 2030’a kadar emisyonlar 64 milyon ton azalacak. Tedarikçiler iyileşme durumlarını ve sorumlu elyaf kullanımlarını belgelendirecekler.

6-  Tekstil değer zincirindeki sosyal sıkıntıların giderilmesi, adil dönüşümle vasıf kazandırılmış, emniyetli iş ortamında yetkilendirilmiş (empowered) çalışanlar: Kırılgan toplum kesimleri (gençler, kadınlar, anneler, engelliler) dahil edilecek, çok sayıda yüksek vasıf gerektiren pozisyonlara uygun nitelikte çalışan hazırlanması gerekirken diğer yandan az sayıda düşük vasıflı pozisyona çok sayıda aday olması nedeniyle hem iş hem de işçi bulunamıyor durumundan sakınılacak, çalışma ortamı emniyet- ücret – çalışma saatleri – tutum olarak insana yaraşır hale getirilecek, çalışanlar sermayeye eklenerek “yetkilendirilecek”, gelir dağılımı adaletsizliği giderilecek, Markalar bu süreci destekleyecek öngörüsü var.

7-   Geri dönüşümlü veya sorumlu tekstil hammaddesi kullanımı: Aslında azalan tüketim hedefleniyor ancak her durumda geri dönüşümlü-sorumlu hammadde kullanılacak, sentetik elyaflardan uzaklaşırken bu sektördeki çalışanlar-şirketler zor durumda bırakılmayacak, mümkün hallerde elyaftan elyafa geri dönüşüm özendirilecek. WRI tahminine göre böylece 2030’a kadar 39 milyon ton emisyon azaltılabilecek.

8-    Yenilenebilir enerji kaynaklarıyla sürdürülebilir-döngüsel ekonomi için küresel kaynak paylaşımı: Yenilenebilir enerji kaynakları küresel ölçekte paylaşılacak, küresel atık toplama-ayrıştırma-dönüştürme sağlanacak, su arıtma kapasiteleri paylaşılacak ve böylece WRI tahminine göre 424 milyon ton emisyon azaltılabilecektir.

9-    Tüm tekstil atıklarının yakılmasına-çöpe atılmasına son verilmesi: Tekstil atıklarının yakılması, çöpe atılması önlenebildiğinde GFA ya göre yıllık 18 milyon ton emisyon azaltılabilecek.

Bunları başarmak için ne gerekiyor?

Koordinasyon: Küresel yaygınlığı olan çok sayıda paydaşı organize edebilecek koordinasyon mekanizması gerekmektedir. UNEP bu mekanizma için aracılık, öncülük gayretindedir.

Ortak sektör hedefleri: Çok sayıda ve çeşitli hedefler konuşuluyor, uygun (amaca hizmet eden, veri toplanabilen, şeffaf, denetlenebilen, hesap yöntemi netleştirilmiş) bir hedef seti ve uygulama yöntemi belirlenmelidir.

Tutarlı küresel politika ve ölçülebilir milli planlar: Küresel kuzey ve küresel güney arasındaki çekişmeyi bitiren, gelişmişlik farkını gözeten, mevcut yapıyı göz ardı etmeden yenileyebilen ve sosyal sıkıntıları önleyebilecek bir politika ve bu politikayla uyumlu milli planlar-hedefler oluşturulmalıdır.

Veri toplama-analiz etkinliği: Küresel ölçekte, zengin bir veri seti doğrulukla-dijital toplanabilmeli, uygun şekilde analiz edilerek raporlanabilmelidir.

Tüketici iletişimi: Politikalar toplumla barışık olmalı, “sürdürülebilirlikle ilgili duygusal bir bağ” kurulabilmeli ve desteklenmelidir.

Döngüsel modeller – 143 milyon ton GHG Aşırı tüketimin azaltılması – 158 milyon ton GHG Ürün ömrünün iki katına çıkması – GHG de %44 azalma Enerji veriminde %15 artış – 64 milyon ton CO2 Döngüsel ekonomiye geçiş – 6 milyon yeni iş

Kaynak: United Nations Environment Programme (2023). Sustainability and Circularity in the Textile Value Chain- A Global Roadmap, Paris.