Vietnam - Kaodaizm: Tek bir din mumkun mu?

1926 yilinda Vietnam'in Tay Ninh kentinde resmen kurulmus senkretik (farkli inanclari birlestirme esasina dayali) tek tanrili bir inanc sistemidir. Cao Dai kelime anlami olarak "yuksek kursu" demektir.

Bu inancta Tanri, dinin kurucusudur. Ilk iki salikin Tanridan aracisiz mesaj aldiklari, ruh cagirma aktivitesindeki el yazimi klavyeyle haberlestikleri, ruyada erdikleri anlatiliyor. Genel ilkeleri ibadet - siddetsizlik - atalari yuceltme - vejateryenliktir, olum-dogum dongusunden kurtulmayi (Hinduizmdeki nirvana gibi) amaclarlar. Olulerin de ayinlere katildiklarini dusunurler.

Vietnam'daki Budizm ve Katolik sonrasi 6.000.000 salikiyle ucuncu en buyuk inanctir. Yurtdisindaki Vietnamlilarin cogunlugunu olusturdugu 3.000.000 kadar daha salikin oldugu soyleniyor. Once Fransizlar, sonra Komunist rejim yasaklamis, direnmisler, bugun hukumet okullarda bu inanci tanitmiyor ve hic bir odenek saglamiyor. Bagislarla ayakta duruyor.

Tay Ninh kentindeki Cao Dai Holy Eye Temple bu inancin ilk ve en buyuk mabedi. 1000m2 bahce icinde tapinak, bayan yasam alani, bay yasam alani, maymun bahceleri, azizlerini defnettikleri turbelerden olusuyor.

 

Tapinak dogudan batiya dogru yerlestirilmis. Islamda camiler kible yonunde, Hristiyanlikta kiliseler batiya bakacak sekilde yapiliyor, burada kilise egilimi belirgin. Kuleler var ama can calmiyorlar, ayin esnasinda gong vuruslari var, cin etkisi belirgin. Bina doguya dogru giderken basamak basamak yukseliyor, hayatin dogudan batiya dogru "aktigi" dusunuluyor. Tapinagin ust kismi gokyuzu olarak resmedilmis, yaldizli yildizlarla suslenmis. Tum sutunlar ejderha motifli, ejderhalar gokyuzune aitler ve binayi tasimiyorlar aslinda gokyuzunden yeryuzune iniyorlar.



Uc temel renk ve inanc belirgin goruluyor, SARI: Budizmi temsil ediyor, esas element. MAVI:           Konfucyizm, ikincil, cin etkisi. KIRMIZI: Taoizm, Ying-Yang. Binanin ic suslemesinde ve rahiplerin giyiminde bu renkler fark ediliyor.




Semboldeki Yahudi - Mason cagrisimina dikkat edin. Uygarliklarin besigi Mezopotamya, Indoaryen dil grubunda Sanskritce-Farsca ile birlikte yer aliyor. Dolayisiyla mitolojinin kokeni ortak, zamanla ayrismalar olmus. Ismailiye mezhebinde "tanitman" lara Dai - ogretmen deniliyor. Hindistan'da cok sayida Ismaili var.





Tanri once Yangi yaratiyor, kendinden bir parcayi ona ekliyor ve daha sonra  ondan bir parcayi alarak Yingi  yaratiyor. Islamdaki Adem ve kaburgasindan Havva meseline fevkalade benziyor. Ying-Yang iliskisi ileride diyalektik dusuncede tez-antitez-sentez olarak vucut bulacaktir. Hic bir sey iyi veya kotu degildir, sadece terstir ve ters olmadan duz olamaz, sarmaldir, ezelden ebede devam eder. Islamda zitlarin birligi diye anlatilan kavramdir. Katiksiz guzel ve cirkin olamayacagini, her bireyde farkli meziyetlerin oldugunu, hehangi birisi hakim gorunse bile iceride bir yerde digerinin hala var oldugunu gosterir.

Inanclarin temelinde gunes ve dualizm (zitlarin birligi) var. Zerdust bunu formule ederken Nur-Zulumat demis, iyi ve kotu olarak tanimlamis. Rakip ikiz kardesler olarak betimlemis. Ying-Yang da nitelendirme veya rekabet yok sadece zitlik vurgulaniyor.

Ibn Arabi "Aslinda dinler BIRDIR, insanlar bunu cogaltiyor" diyor. Ayni dinin farkli gorunumleri, yerel, etnik, kulturel farklar olusmus. Semavi dinlere ek olarak Hinduizm, Budizm, Taoizm, Konfucyusizm, Bahailik, Yehova Sahitleri' Kodaizm, ... hep bu kapsamda ortaya cikmis. Insan bedeninin ayni olmasina ragmen farkli kisilik ozellikleri olmasina benzetiliyor. Ozun ayni oldugunu ve farkli yorumlarina "din" dedigimizi dusunun, liranin tamamlanmasi icin o son kurusa da ihtiyac var... Karma, ying-yang dongusunde tamama erilemedikce tekrarlanir, her gelisinde zamanin / yorenin araclarini kullanir, ruh farkli bedenlerde seyre cikar (Hinduizmdeki Samsara). Yolculuk nirvanaya yani mukemmele ulasana kadar surer, o noktada yol ve yolcu BIR olur, aziz olunmustur. Kur'an'da belirtilen 124.000 peygamber farkli yorelerin, farkli zamanlarin umutlari olarak ortaya cikmis. Ozun birligine ragmen uygulamalarin (din ve inanclarin) yikici rekabeti, ozden degil, ruhbanlardan kaynaklaniyor.

Tapinakta sol - sag yonlendirmesi onemli. Inanci sembolu olan ucgen icindeki goz, sol gozdur, Yangi, eril olani temsil eder, Tanri erildir, guclu olandir. Tapinak girisindeki koruyucu heykellerin yuz ifadeleri de buna gore belirlenmis. Kotu ruhlara karsi koruyan muhafiz (ustteki resim) asabi gorunumlu ve kotulukler kadinlarin oldugu yonden geliyor (!)

Digeri (yandaki resim) daha mulayim bir ifadeyle yapilmis, iyi ruhlari karsiliyor.

Tum inanclari bir potada toplama arzusuyla salikler beyaz renk standart bir kostum giyiyorlar, renkler birlesince beyaz elde ediliyor. Erkeklerde basa takilan bir ilave var, kadinlarin basi acik. Tapinaga giriste ve ibadette sol taraf kadinlarin, sag taraf erkeklerin. Iceriye girerken ayakkabilar cikariliyor, ayin baslayana kadar yuzleri birbirlerine donuk olarak iki saf halinde bekliyorlar.

Isigin tayfina bakildiginda beyaz rengin prizmadan gectiginde yedi renge ayristigi goruluyor. Oysa ki yedi rengi ust uste boyadiginizda Kabe' nin ortusu gibi siyah renk elde ediliyor. Bu zamanin tek yonlu (hep ileriye) akisinin bir emaresidr.

Gong vurusuyla birlikte camideki gibi saflar olusuyor. Ayindeki ibadet seromonisinde Hristiyanlar gibi elleri birlestiriyor, Budistler gibi elleri bas seviyesinin yukarisina cikariyor, muslumanlar gibi secde ediyor.

Kilisedeki gibi canli muzik ve gong vuruslari var. Mevlevi veya Bektasi merasimlerini cagristiriyor ancak zikir veya sema gibi bir aktivite gormedim.

Basbayagi mimber yapmislar! Kostumleri ihrami cagristiriyor. Yurtdisindan buraya ibadete (hac gibi) geliyorlar, onemli miktarda bagis aliyor, varlikli bir tarikat.

Ayin basladiginda tapinagin kuzey - guney yonunde onunden gecilmesini istemiyorlar, olulerin de ayine katildigina, yolu acik tutmak gerektigine inaniyorlar. Gunde 4 vakit ayin var, pratik bir yontem belirlemisler, gunde bir sefer ayine katilmak yeterli, sabah - ogle - aksam - gece saatlerinden hangisi size uygunsa ona gitmeniz bekleniyor. Islamda zorunlu 5 vakit namaz var ama yasayisa uygunluk kaza edilerek saglanmis. Hristiyanlar da gunde 5 sefer dua ediyor, uyandiklarinda - 3 ogun yemek oncesinde - yatarken, dolayisiyla sosyal hayata uygunluk zaten saglanmis. Kaodaizm, Katolik ruhban sinifini model almis.

Fransiz etkisi Pozitivizm akimiyla gorunur hale gelmis. Fransiz bilim adamlarini aziz mertebesinde gormusler. Katolik ve Roma Imparatorlugu etki bolgesini dusunursek Julius Ceasar' in bile aziz sayilmasina sasirmamak gerekir. Ideali dunyada farkli dinler nedeniyle ortaya cikan bolunmuslugu ve huzursuzlugu gidermek, ortak paydada bulusarak Ying-Yang uyumunu yakalamak, refahi artirmak, yuksek medeniyet seviyesine ulasmak..

Hinduizmdeki ucleme (kucuk bir fark var, orjinalde Brahma, Visnu, Siva olarak uc eril var ama burada Visnu yerine onun esi olan Laksmi tercih edilmis), Katolik uclemeyi (Baba-Ogul-Ruhul Kudus) cagristiriyor, en dogu uca ve gokyuzune yakin yerlestirilmis, onemli bir esin kaynagi, bolgesel kabul gormeyi kolaylastiran pratik bir faktor.

Ortada kuruculari var, bir atin uzerinde, dunyanin hakimi, batiya dogru gidiyor ama yuzu doguya donuk. Mesaj; ozumuzu yitirmeden medeni milletlerin seviyesine ulasacagiz. Islamdaki "iki gunu ayni olan zaradadir, beni en iyi alimler anlar, birinci vazifeniz ailenizin gecimini saglamaktir,..." hadis ve ayetleriyle ortusuyor.

En batida Budha var, mutlu ve slim fit olarak gosterilmis, 1926 Cin takviminde kaplan yili oldugu icin kaplana hukmederek oturuyor.

Seneler once Israil / Hayfa' da Bahailigin merkezini ziyaret etme firsatim olmustu. Benzer idealler ancak sadece semavi dinler ve Budizmin karmasi fikri vardi. Kaodaizmi daha kapsayici buldum, cografyasi ve tas devrine kadar uzun koklu etnografyasi nedeniyle bolgenin dinamiklarini dikkate alan, pozitivist, pragmatist bir yaklasim olarak degerlendirdim.




Gun bitiminde evli evine, koylu koyune. Ayette buyruldugu gibi "benim dinim bana, senin dinin sana" Esas olan huzurlu, mutlu, faydali bir hayat surebilmek, iyilik eden iyilik bulacaktir, hangi inancta olursa olsun...

ONEMLI NOT: 
Arastirmaci Yazar Dr.Omer Ulucay'in (babam :)) katkilariyla zenginlestirilmistir.