- 10.1- 2030’a kadar nüfusun tabandaki yüzde 40 içinde bulunan kesiminin gelirinin ulusal ortalamadan daha yüksek bir oranda, devamlı olarak artmasının ve sürdürülmesinin sağlanması
- 10.2- 2030’a kadar yaşa, cinsiyete, engelliliğe, ırka, etnik kökene, dine, ekonomik ya da başka bir statüye bakılmaksızın herkesin güçlendirilmesi ve sosyal, ekonomik ve siyasi olarak kapsanmasının desteklenmesi
- 10.4- Özellikle mali, ücret ve sosyal koruma politikaları olmak üzere politikaların benimsenmesi ve eşitliğin giderek daha çok sağlanması
Wealth Gap Simulator bu anlamda güzel bir uygulamaya benziyor. Ana hatlarıyla uygulamayı tanıyalım:
- Number of traders: Mal veya hizmet üretimi yapılırken dahi bir noktada tüm işlemler ticarete dönüşüyor. Emek ticareti maaş, fazla mesai, ikramiye, prim vb ile; mal ve sermaye ticareti kar, zarar ile; emlak ticareti kira, satış, kar, zarar ile tamamlanıyor. Dolayısıyla simülatör ekonomik etkileşimi ticaret olarak sadeleştirmiş. Aynı zamanda nüfus kavramıyla ilişkilendirilmiş.
- Enforce unique trades: Ekonomiye katılım kimi zaman sınırlı olabiliyor; işsizlik, tercih edilen markaların veya kurumların olması, teknolojik yeterlilik, kapasite uygunluğu, mevzuat zorlamaları, ... gibi fiili şartlar görülebiliyor. Simülatörde bu durum herkese eşit fırsat seçeneğiyle temsil ediliyor.
- Days of trading: Ekonomik programlar belirli bir vadeye yayılarak uygulanıyor. Simülatörde bu döneme de yer verilmiş.
- Gains and loses: Ekonominin işleyişi ticaretledir ve ticarete konu olan kar-zarar aslında sadece ilgili mal-hizmetin bedeliyle sınırlıdır. Ancak simülatörde bu ilişki ürünle değil servetle kurulmuş. Bu noktada alışık olduğumuz ürün kar-zarar kavramından ayrılıyor. Örneğin satılan buzdolabının Vestel veya Arçelik marka olması sonucu farklı etkiliyor. Servet büyük ölçüde sermayedir, sermayesi çok olanların müteşebbisliği veya ticarette etkinliği daha fazla oluyor. Dolayısıyla hacim artışıyla birlikte sonuçlar sermaye ölçüsünde çarpan etkisiyle oluşuyor. Simülatörde kar ve zarar için alt ve üst limit belirlenmesine olanak tanınmış. Bunu devletin taban-tavan fiyat koyması, üretici olarak piyasaya girmesi, mevzuatla piyasaya müdahalesi gibi yorumlayabiliriz.
- Conservation of wealth: Devletlerin para basması, dış ticaret yapmaları veya finansal dolaşıma izin vermeleri halinde ülke içindeki servet miktarı değişebilmektedir. Simülatörde servetin hareketine izin verilmesi seçeneği vardır. Üstelik simülatörde "izole" ekonomiyi seçmeniz halinde kayıp ve kazançların zengine-yoksula göre düzenlenebilmesi seçeneği de var. Vergi ve sübvansiyonlar uyarlanarak bu anlamda politikalar oluşturulabilir.
- Wealth tax: Simülatörde alışık olduğumuz gelir vergisi yerine servet vergisi ve alt-üst limitlendirme seçeneği sunulmuş. Ticari faaliyetten değil, biriken servetten vergi alınması dolaylı yerine dolaysız vergiyi temsil ediyor. Dolaylı vergiler arasında enflasyon, KDV, ÖTV sayılabilir, sosyal adaleti bozduğuna ve yoksulların ezilmesine sebep olduğu kanısı güçlüdür. Dolaysız vergiler arasında MTV, emlak, menkul sermaye iradı hatta ücretlerden alınan gelir vergisi sayılabilir.
- Tax redistribution: Devletlerin temel gelir kaynağı topladıkları vergilerdir. Bütçeler toplanan gelirin ve sağlanan iç-dış borç kaynaklarının nerelere harcanacağını gösterir. Dolayısıyla sosyal transferler de bütçe içinde yer alır. Simülatörde tüm gelirin değil, servet vergilerinin sosyal transferlere ayrılacak miktarını ve bunun en yoksul kesimlere ne kapsamda dağıtılacağını belirleme seçenekleri sunulmuş.
Sonuçlar doyurucu bir parametre setiyle veriliyor. Total wealth nüfusun tamamındaki birikimli serveti, Taxes toplanan servet vergisi tutarını, Gini coefficient gelir dağılımı eşitsizliğinin yaygın kabul gören ölçüsünü (çok düzgünse 0, çok kötüyse 1), Wealth percentiles 20 puanlık servet dilimlerinde nüfusun dağılımını, Wealth distribution zaman içinde servet dağılımını, Wealth over time zaman içinde servet birikimini ve başlangıç durumunu gösteriyor. Ayrıca en zenginle en yoksul arasındaki servet farkını tutar ve Xkat olarak gösteriyor.
Devam etmeden önce servetin birikimden nasıl etkilendiğine dair bir örnek vermek istiyorum. Bugünkü aşırı gelir çarpıklığının sadece 200 yıllık birikimle oluştuğunu unutmayalım. 1000 TL sermayeyle ticari hayata başlayalım, %20 kar oranıyla çalışalım, ticari faaliyetlerimizde %50 ihtimalle kazanacak olalım, ilk faaliyetimizde kaybettiğimizi ama ikincide kazandığımızı varsayalım:
- İlk işlemde 1000 TL * (-%20 zarar) = 800 TL düştük. İkinci işlemde 800 TL * (+%20 kazanç) = 960 TL ye ulaştık. Makul şekilde bir sefer kaybettik, bir sefer kazandık ama sermayemiz eridi.
- Şimdi ticaretin diğer tarafını düşünelim. O da 1000 TL sermayeyle bizim gibi başlamıştı. İlk işlemden sonra 200 TL kazanarak 1200 TL oldu, ikinci işlemden sonra 160 TL kaybederek 1040 TL oldu, sermayesi arttı.
- % oran yükseldikçe, işlem tekrarı arttıkça çarpıklık daha da artacaktır.
Servet Artışlı Senaryolar
Başlangıç senaryosu: 100 USD servetle eşit şartlarda başlayan 100 kişilik nüfus, 100 günlük dönem, kar limiti %20, zarar limiti %20, ticarete katılım serbest, servet artışına uygun, servet vergisi ve dolayısıyla sosyal transferler yoktur.
3 turun ikisinde servette artış görüldü, ancak servet azalırken (GSYİH gibi düşünülebilir) Gini Katsayısında iyileşme oldu, "yoksullukta eşitleniyoruz", nüfusun %90 ı en yoksul %10 luk dilimde yer alıyor. Kıyas noktamız 0.81 Gini Katsayısı olacaktır.
Dönemin uzaması ekonomik tedbirlerin aşamalı/daha az sancılı uygulamasına izin veriyor. Dönemi 100 günden 200 güne yükselterek deniyoruz. Fakirlikte patlama oldu, Gini Katsayısı 0.96 ya yükseldi. Uygulanacak program kısa vadeli şok tipi olmalıdır.
Serbest piyasaya müdahale ederek kar haddini %10 ile sınırlamak sancılı bir uygulamadır. Dilimler arasındaki farklar azalıyor, Gini Katsayısı 0.70 civarına iniyor, servet önemli ölçüde azalıyor.
Benzer şekilde zarar haddini %10 ile sınırlayabiliriz. Zararları kamu karşılayınca servet patlayarak artıyor ancak Gini Katsayısı yine 0.70 civarında kalıyor.
Herkese ekonomik aktiviteye eşit katılım fırsatı verdiğimizde servet düzeyi pek etkilenmedi, Gini Katsayısı 0.85 civarında kaldı.
%20 servet vergisi alıp sosyal transfer yapmadığımızda servet azaldı, Gini Katsayısı 0.70 e düştü, önemli bir fark olmadığını düşünüyorum.
Toplanan %20 servet vergisinin %20 sini en yoksul %20 lik kesime transfer ettiğimizde servet seviyesi neredeyse aynıyken gelir adaletsizliğinde önemli bir iyileşme sağlanıyor, Gini Katsayısı 0.25 civarına iniyor.
Toplanan %20 servet vergisinden yoksula dağıtılan pay %20 den %50 ye yükseltildiğinde Gini Katsayısı hala 0.25 civarında duruyor. Yoksul kesime yapılan transferleri artırmanın katkısı olmuyor.
Toplanan %20 servet vergisinden yoksula dağıtılan %50 lik payı en yoksul %20 yerine %50 lik dilimle daha geniş bir kesime transfer ettiğimizde Gini Katsayısı 0.30 yükseliyor. Daha geniş kesimlere yardım etmenin katkısı olmuyor.
Toplanan %20 servet vergisinin %50 yerine %80 ini en yoksul %50 ye dağıttığımızda Gini Katsayısı hala 0.30 civarında kalıyor. Toplanan vergiden yapılan transfer harcamasını artırmanın katkısı olmuyor.
Servet vergisi oranını %20 den %50 ye yükselterek toplanan verginin %80 inin en yoksul %50 lik dilime transfer ettiğimizde Gini Katsayısı 0.11 lere kadar düşüyor. Uygulamanın zorlukları dikkate alınarak devletin öncelikle hedef Gini Katsayısını belirlemesi gerekiyor.
Servet vergisi oranı %50 iken, toplanan verginin %20 sini en yoksul %20 lik dilime transfer ettiğimizde Gini Katsayısı yine 0.11 civarında kalıyor.
Bu ana senaryoda politika önerisi: hedef Gini Katsayısını belirleyerek en kısa sürede, varlıklılardan servet/gelir vergisini kademeli olarak %20-50 ye yükseltmek, toplanan fonun %20 sini en yoksul %20 ye aktarmaktır.
Servet Artışsız - Yoksula göre Kazanç ve Kayıplı Senaryolar
Başlangıç senaryosu: 100 USD servetle eşit şartlarda başlayan 100 kişilik nüfus, 100 günlük dönem, kar limiti %20, zarar limiti %20, ticarete katılım serbest, sabit servetli, yoksula göre kazanç ve kayıplı, servet vergisi ve dolayısıyla sosyal transferler yoktur.
İzole ekonomimizde servet değişmedi, Gini Katsayısı 0.65 civarına düştü. Küresel piyasalar ve serbest ticaret belki de sandığımız kadar iyi değildir?
Nüfus artışı bu senaryoda etkili değildir, Gini Katsayısı 0.67 çıkmıştır.
Dönemin uzaması gelir adaletsizliğini artırmıştır, Gini Katsayısı 0.77 ye yükselmiştir.
Kar haddini %10 ile sınırlayınca servet ciddi şekilde azalmıştır, Gini Katsayısı 0.75 tir.
Zarar haddini %10 ile sınırlayınca servet artmış, gelir adaletsizliği azalmıştır, Gini Katsayısı 0.40 tır.
Herkese ekonomiye eşit katılım fırsatı vermek yararsızdır, Gini Katsayısı 0.70 tir.
Sosyal transfersiz %20 servet vergisi işe yaramadı, Gini Katsayısı 0.70 tir.
En yoksul %20 ye toplanan %20 lik servet vergisinin %20 si dağıtılınca adaletsizlik azaldı, Gini = 0,30
Yoksula dağıtılan pay %50 ye çıkınca katkısı olmadı, Gini = 0.30
Yoksul kesimin kapsamını genişletmek etkinliği düşürüyor, Gini = 0.37
Transfere ayrılan kaynağı artırmak etkin değil, Gini = 0.30
Servet vergisi %50, transfer oranı %80, en yoksul %50 seçildiğinde adaletsizlik azaldı, Gini = 0.14
Servet vergisi %50, transfer oranı %20, en yoksul %20 seçildiğinde adaletsizlik azaldı, Gini = 0.10
Bu ana senaryoda politika önerisi: İzole ekonomide, hedef Gini Katsayısını belirleyerek en kısa sürede, varlıklılardan servet/gelir vergisini kademeli olarak %20-50 ye yükseltmek, toplanan fonun %20 sini en yoksul %20 ye aktarmaktır.
Servet Artışsız - Zengine göre Kazanç ve Yoksula göre Kayıplı Senaryolar
Başlangıç senaryosu: 100 USD servetle eşit şartlarda başlayan 100 kişilik nüfus, 100 günlük dönem, kar limiti %20, zarar limiti %20, ticarete katılım serbest, sabit servetli, zengine göre kazanç ve yoksula göre kayıplı, servet vergisi ve dolayısıyla sosyal transferler yoktur.
İzole ekonomimizde gerçek hayata daha yakın olarak (olmayan parayı kaybedemezsiniz) zengine göre kazanç ve yoksula göre kayıp varken (örnek: 1000 TL zengin ve 100 TL yoksul ticaretinde %20 kazanç varsa zengin 200 TL kazanır, yoksul 20 TL kaybeder) enflasyon da daha iyi temsil edilmiş olur. Gini Katsayısı 0.29 ile başlangıçların içinde en iyisidir. İzole ekonomide yoksulların kayıplarını sınırlandırmak adaletsizliği azaltıyor.
Nüfus artışı etkili değil, Gini = 0.27
Dönem uzaması etkili değil, Gini = 0.30
Kar haddini %10 ile sınırlamanın katkısı yok, Gini = 0.28
Zarar haddini %10 ile sınırlamanın katkısı az, Gini = 0.20
Herkese eşit fırsatı vermenin etkisi yok, Gini = 0.27
Gelir vergisi %20 olursa etkisi az, Gini = 0.25
Gelir vergisi %20, transfer oranı %20, en yoksul %20 lik dilimle adaletsizlik azalıyor, Gini = 0.17
Transfer oranını artırmak etkili değil, Gini = 0.17
Daha geniş kesimlere transferin etkisi yok, Gini = 0.17
Geniş kesimlere daha fazla transfer etkili değil, Gini = 0.19
Gelir vergisi %50, transfer oranı %80, en yoksul %50 lik dilimle adaletsizlik azalıyor, Gini = 0.10
Gelir vergisi %50, transfer oranı %20, en yoksul %20 lik dilimle adaletsizlik azalıyor, Gini = 0.09
Bu ana senaryoda politika önerisi: İzole ekonomide, hedef Gini Katsayısını belirleyerek en kısa sürede, varlıklılardan servet/gelir vergisini kademeli olarak %20-50 ye yükseltmek, toplanan fonun %20 sini en yoksul %20 ye aktarmaktır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder