Vietnam - Kaodaizm: Tek bir din mumkun mu?

1926 yilinda Vietnam'in Tay Ninh kentinde resmen kurulmus senkretik (farkli inanclari birlestirme esasina dayali) tek tanrili bir inanc sistemidir. Cao Dai kelime anlami olarak "yuksek kursu" demektir.

Bu inancta Tanri, dinin kurucusudur. Ilk iki salikin Tanridan aracisiz mesaj aldiklari, ruh cagirma aktivitesindeki el yazimi klavyeyle haberlestikleri, ruyada erdikleri anlatiliyor. Genel ilkeleri ibadet - siddetsizlik - atalari yuceltme - vejateryenliktir, olum-dogum dongusunden kurtulmayi (Hinduizmdeki nirvana gibi) amaclarlar. Olulerin de ayinlere katildiklarini dusunurler.

Vietnam'daki Budizm ve Katolik sonrasi 6.000.000 salikiyle ucuncu en buyuk inanctir. Yurtdisindaki Vietnamlilarin cogunlugunu olusturdugu 3.000.000 kadar daha salikin oldugu soyleniyor. Once Fransizlar, sonra Komunist rejim yasaklamis, direnmisler, bugun hukumet okullarda bu inanci tanitmiyor ve hic bir odenek saglamiyor. Bagislarla ayakta duruyor.

Tay Ninh kentindeki Cao Dai Holy Eye Temple bu inancin ilk ve en buyuk mabedi. 1000m2 bahce icinde tapinak, bayan yasam alani, bay yasam alani, maymun bahceleri, azizlerini defnettikleri turbelerden olusuyor.

 

Tapinak dogudan batiya dogru yerlestirilmis. Islamda camiler kible yonunde, Hristiyanlikta kiliseler batiya bakacak sekilde yapiliyor, burada kilise egilimi belirgin. Kuleler var ama can calmiyorlar, ayin esnasinda gong vuruslari var, cin etkisi belirgin. Bina doguya dogru giderken basamak basamak yukseliyor, hayatin dogudan batiya dogru "aktigi" dusunuluyor. Tapinagin ust kismi gokyuzu olarak resmedilmis, yaldizli yildizlarla suslenmis. Tum sutunlar ejderha motifli, ejderhalar gokyuzune aitler ve binayi tasimiyorlar aslinda gokyuzunden yeryuzune iniyorlar.



Uc temel renk ve inanc belirgin goruluyor, SARI: Budizmi temsil ediyor, esas element. MAVI:           Konfucyizm, ikincil, cin etkisi. KIRMIZI: Taoizm, Ying-Yang. Binanin ic suslemesinde ve rahiplerin giyiminde bu renkler fark ediliyor.




Semboldeki Yahudi - Mason cagrisimina dikkat edin. Uygarliklarin besigi Mezopotamya, Indoaryen dil grubunda Sanskritce-Farsca ile birlikte yer aliyor. Dolayisiyla mitolojinin kokeni ortak, zamanla ayrismalar olmus. Ismailiye mezhebinde "tanitman" lara Dai - ogretmen deniliyor. Hindistan'da cok sayida Ismaili var.





Tanri once Yangi yaratiyor, kendinden bir parcayi ona ekliyor ve daha sonra  ondan bir parcayi alarak Yingi  yaratiyor. Islamdaki Adem ve kaburgasindan Havva meseline fevkalade benziyor. Ying-Yang iliskisi ileride diyalektik dusuncede tez-antitez-sentez olarak vucut bulacaktir. Hic bir sey iyi veya kotu degildir, sadece terstir ve ters olmadan duz olamaz, sarmaldir, ezelden ebede devam eder. Islamda zitlarin birligi diye anlatilan kavramdir. Katiksiz guzel ve cirkin olamayacagini, her bireyde farkli meziyetlerin oldugunu, hehangi birisi hakim gorunse bile iceride bir yerde digerinin hala var oldugunu gosterir.

Inanclarin temelinde gunes ve dualizm (zitlarin birligi) var. Zerdust bunu formule ederken Nur-Zulumat demis, iyi ve kotu olarak tanimlamis. Rakip ikiz kardesler olarak betimlemis. Ying-Yang da nitelendirme veya rekabet yok sadece zitlik vurgulaniyor.

Ibn Arabi "Aslinda dinler BIRDIR, insanlar bunu cogaltiyor" diyor. Ayni dinin farkli gorunumleri, yerel, etnik, kulturel farklar olusmus. Semavi dinlere ek olarak Hinduizm, Budizm, Taoizm, Konfucyusizm, Bahailik, Yehova Sahitleri' Kodaizm, ... hep bu kapsamda ortaya cikmis. Insan bedeninin ayni olmasina ragmen farkli kisilik ozellikleri olmasina benzetiliyor. Ozun ayni oldugunu ve farkli yorumlarina "din" dedigimizi dusunun, liranin tamamlanmasi icin o son kurusa da ihtiyac var... Karma, ying-yang dongusunde tamama erilemedikce tekrarlanir, her gelisinde zamanin / yorenin araclarini kullanir, ruh farkli bedenlerde seyre cikar (Hinduizmdeki Samsara). Yolculuk nirvanaya yani mukemmele ulasana kadar surer, o noktada yol ve yolcu BIR olur, aziz olunmustur. Kur'an'da belirtilen 124.000 peygamber farkli yorelerin, farkli zamanlarin umutlari olarak ortaya cikmis. Ozun birligine ragmen uygulamalarin (din ve inanclarin) yikici rekabeti, ozden degil, ruhbanlardan kaynaklaniyor.

Tapinakta sol - sag yonlendirmesi onemli. Inanci sembolu olan ucgen icindeki goz, sol gozdur, Yangi, eril olani temsil eder, Tanri erildir, guclu olandir. Tapinak girisindeki koruyucu heykellerin yuz ifadeleri de buna gore belirlenmis. Kotu ruhlara karsi koruyan muhafiz (ustteki resim) asabi gorunumlu ve kotulukler kadinlarin oldugu yonden geliyor (!)

Digeri (yandaki resim) daha mulayim bir ifadeyle yapilmis, iyi ruhlari karsiliyor.

Tum inanclari bir potada toplama arzusuyla salikler beyaz renk standart bir kostum giyiyorlar, renkler birlesince beyaz elde ediliyor. Erkeklerde basa takilan bir ilave var, kadinlarin basi acik. Tapinaga giriste ve ibadette sol taraf kadinlarin, sag taraf erkeklerin. Iceriye girerken ayakkabilar cikariliyor, ayin baslayana kadar yuzleri birbirlerine donuk olarak iki saf halinde bekliyorlar.

Isigin tayfina bakildiginda beyaz rengin prizmadan gectiginde yedi renge ayristigi goruluyor. Oysa ki yedi rengi ust uste boyadiginizda Kabe' nin ortusu gibi siyah renk elde ediliyor. Bu zamanin tek yonlu (hep ileriye) akisinin bir emaresidr.

Gong vurusuyla birlikte camideki gibi saflar olusuyor. Ayindeki ibadet seromonisinde Hristiyanlar gibi elleri birlestiriyor, Budistler gibi elleri bas seviyesinin yukarisina cikariyor, muslumanlar gibi secde ediyor.

Kilisedeki gibi canli muzik ve gong vuruslari var. Mevlevi veya Bektasi merasimlerini cagristiriyor ancak zikir veya sema gibi bir aktivite gormedim.

Basbayagi mimber yapmislar! Kostumleri ihrami cagristiriyor. Yurtdisindan buraya ibadete (hac gibi) geliyorlar, onemli miktarda bagis aliyor, varlikli bir tarikat.

Ayin basladiginda tapinagin kuzey - guney yonunde onunden gecilmesini istemiyorlar, olulerin de ayine katildigina, yolu acik tutmak gerektigine inaniyorlar. Gunde 4 vakit ayin var, pratik bir yontem belirlemisler, gunde bir sefer ayine katilmak yeterli, sabah - ogle - aksam - gece saatlerinden hangisi size uygunsa ona gitmeniz bekleniyor. Islamda zorunlu 5 vakit namaz var ama yasayisa uygunluk kaza edilerek saglanmis. Hristiyanlar da gunde 5 sefer dua ediyor, uyandiklarinda - 3 ogun yemek oncesinde - yatarken, dolayisiyla sosyal hayata uygunluk zaten saglanmis. Kaodaizm, Katolik ruhban sinifini model almis.

Fransiz etkisi Pozitivizm akimiyla gorunur hale gelmis. Fransiz bilim adamlarini aziz mertebesinde gormusler. Katolik ve Roma Imparatorlugu etki bolgesini dusunursek Julius Ceasar' in bile aziz sayilmasina sasirmamak gerekir. Ideali dunyada farkli dinler nedeniyle ortaya cikan bolunmuslugu ve huzursuzlugu gidermek, ortak paydada bulusarak Ying-Yang uyumunu yakalamak, refahi artirmak, yuksek medeniyet seviyesine ulasmak..

Hinduizmdeki ucleme (kucuk bir fark var, orjinalde Brahma, Visnu, Siva olarak uc eril var ama burada Visnu yerine onun esi olan Laksmi tercih edilmis), Katolik uclemeyi (Baba-Ogul-Ruhul Kudus) cagristiriyor, en dogu uca ve gokyuzune yakin yerlestirilmis, onemli bir esin kaynagi, bolgesel kabul gormeyi kolaylastiran pratik bir faktor.

Ortada kuruculari var, bir atin uzerinde, dunyanin hakimi, batiya dogru gidiyor ama yuzu doguya donuk. Mesaj; ozumuzu yitirmeden medeni milletlerin seviyesine ulasacagiz. Islamdaki "iki gunu ayni olan zaradadir, beni en iyi alimler anlar, birinci vazifeniz ailenizin gecimini saglamaktir,..." hadis ve ayetleriyle ortusuyor.

En batida Budha var, mutlu ve slim fit olarak gosterilmis, 1926 Cin takviminde kaplan yili oldugu icin kaplana hukmederek oturuyor.

Seneler once Israil / Hayfa' da Bahailigin merkezini ziyaret etme firsatim olmustu. Benzer idealler ancak sadece semavi dinler ve Budizmin karmasi fikri vardi. Kaodaizmi daha kapsayici buldum, cografyasi ve tas devrine kadar uzun koklu etnografyasi nedeniyle bolgenin dinamiklarini dikkate alan, pozitivist, pragmatist bir yaklasim olarak degerlendirdim.




Gun bitiminde evli evine, koylu koyune. Ayette buyruldugu gibi "benim dinim bana, senin dinin sana" Esas olan huzurlu, mutlu, faydali bir hayat surebilmek, iyilik eden iyilik bulacaktir, hangi inancta olursa olsun...

ONEMLI NOT: 
Arastirmaci Yazar Dr.Omer Ulucay'in (babam :)) katkilariyla zenginlestirilmistir.

Vietnam'da gece gezmeleri...

 

Hep muze gezecek degiliz ya diyerek biraz da geceleri neler yapabileceginize dair ipuclari vermek istedim. Baslayalim...

Saygon'un istiklal caddesi, District 1 icinde, otellere ve turistik yerlere yakin, isikli su gosterisi her gece var, kimi zaman canli muzik konsere rastlanilabiliyor.

Caddeye yakin yerde Opera Binasi var, burada da sansliysaniz bina merdivenlerinin uzerinde ucretsiz kisa gosteriler yapiliyor.
 

Saygonun en yuksek binasi Bitexco Sky Deck, 40 kusur kat yukari cikip panoramik sehir manzarasi izleyebiliyorsunuz.

Motorunu ve sevgilisini kapan Notre Dame Katedralinin onondeki meydana geliyor, motorun uzerinde otururken bir seyler yiyip iciyor, sohbet ediyor, takiliyor. Aydinlik, rahat ve civil civil bir ortam var. Ilgilenenler icin hemen yan tarafinda kitap-cafe dolu okuma sokagi var.



Benim favorim Hard Rock Cafe! 6 TL ye Heineken bira icip, cayir cayir showuyla Vietnam tarzi canli rock muzik dinliyorsunuz. Yerlisi yabancisi, genci yaslisi bir arada. Cok iyi.. Her yerde gordugum Budha koselerinin en "Rock'N Budha" olani burada!

  

Vuvuzela Beer Club eglenceli bir yer, tuvalet duzenlemesine bayildim, musterilerin uzerine isiyormus gibi bir his veriyor, gulduruyor :)) Etraftaki tabelalar da eglenceli, pahali ama rafine bir havasi var.

  

Korean Barbeque Restaurantlar da cok havali, her masa aslinda ocak basi olarak duzenlenmis. Tastan ocak, koz getiriyor, davlumbazi var. Et avcarlanmis olarak servis ediliyor, beraberinde turlu cesit meze geliyor. Bicak yerine makas, catal yerine chop stick kullaniliyor. Keyifli bir deneyim!

 

Saygon'un Teksasi Saloon Seventeen hakikaten western tarz bir yer. Seksi kizlar, mini sortlar, sivri burunlu yuksek kovboy cizmeleri, tabanca yerine adisyon koyduklari kemerler, derin gogus dekolteleri, gurultulu canli rock - pop muzik... Yabanci agirlikli, pahali, pole show gibi surprizleri de var.

Bui Vien Sokagi tum sirt cantali culsuz turistlerin ugragi, karmakarisik bir yer. Masajdan yemege, bardan discoya, marketten pastaneye varincaya kadar her sey, herkes var. Ates yutanlar, seyyar saticilar, dilenciler, zamparalar, kolay kizlar, akliniza gelen her sey... Sahiden civil civil.. Crab Spring Roll denedim, sahaneydi.






 

Pasteur Street Brewery Co Ltd orjinal bir yer, 12 cesit aromali biradan 6 adedini seciyorsunuz, tester tray hazirlayip getiriyor. 175 ml kucuk kadehler gozunuzu aldatmasin, 6 tane icince 1 litreyi goturuyorsunuz. Ustelik alistiginiz biranin %4 alkolu bunun yaninda coook hafif kalir, bunlar kabaca %15 alkollu. Sarhoj ediyor haberiniz olsun! Ustune scooter'inizla yagmurlu Saygon gece trafiginde 20 dakika seyahat edince cin gibi oluyorsunuz :)

Two Beer Or Not Two Beer canli muzikli, gurultulu bir yer. Herkes ayakta, bir kac grup pespese sahne aliyor, kimi zaman Ingilizce kimi zaman Vietnamca ama hep Rock muzik yapiyorlar. Gruba degecek kadar yakin duruluyor, tikis tepis, azcik gayret etsem davulu beraber calacaktik... Yabanci az olunca sik sik Vietnamca "Ay Bay Yoooo!" bagrislariyla hep birlikte kadeh kaldiriyorlar.






Devami gelecek....

Vietnam'da muzelerin cagristirdiklari...

Araziye uyali beri ev tuttum, motor kiraladim.

Artik Vietnamlilar gibi cilgin trafikte huzurla geziyorum, yanlis yerden donuyorum, duruyorum, ters yonden giriyorum ve gulumsuyorum! En eglencelisi tek kelime ortak Ingilizce - Vietnamca - Turkce bilmeden yol sormam, onlarin tarif etmeye cabalamasi ve inanilmaz bir sekilde bulabilmem!

Burada cesitli muzeler var, hemen hepsi koloniyal donem Fransiz mimarisi.. Basliyorum...

History Museum

   

Oturus bicimi Anadolu sufi tefekkur halini hatirlatiyor. Bereket tanricasi Kibele cagrisimi var. Kilik, kiyafet, sakal ve durus Asur - Babil andiriyor. Kitabedeki harfler Sanskritceye benziyor. Hint ve Cin etkisi cok anlasilir ama basbayagi Mezopotamya esintisi de var. Budha kelimesinin koku Sanskritce Bud, 'aydinlanmak' anlaminda, Budha ayni kelimenin gecmis zamanli hali, 'aydinlanmis' anlamina geliyor. Hindistan cikisli olmasini da hatirlarsak sembol, dil, ogreti benzerligi daha anlamli oluyor. El isciligi cok detayli, kiyafet alenen Osmanli kaftani havasinda. Misir' la tamamen farkli cografyalar ve farkli zaman cizgileri ancak belli ki mumyalamayi biliyorlarmis. Insanligin baslangicina dair arkeolojik buluntulara 5 bolgede rastlanmis: Guney Afrika Cumhuriyeti, Suriye-Azaerbeycan (Mezopotamya) arasi, Yeni Gine, Hindistan, Vietnam.. Kabaca nehir deltalarina yakin yerde hayat baslamis. Hep buralardalarmis ama istila ve savas hic eksik olmamis.

Ho Chi Minh City Museum

 Vietnam savasi esnasinda Vietnami destekleyen ulkeler harita uzerinde isaretlenmis, kimler kimler var da maalesef Turkiye yok, desteklememisiz demek ki.. Cok yazik.. Farkli perspektiflerde HCMC = Saygon tanitiliyor. Ben en cok etnografik, ozellikle evlilikle ilgili olan bolumu begendim. Gelinlik ve damatliklarda ilk resim Kimmerleri, ikinci resim Islami olani, ucuncu ve dorduncu resimler Vietnamlilari gosteriyor. En sonda da modern Vietnem gelin ve damadini goreceksiniz. Baslik parasi tum alt kulturlerde var, evlenirken kizlar adeta 'satiliyor', sonrasinda anne olan kadinin bir agirligi var. Merasim canlandirmasini da bulacaksiniz. Evlilik cuzdanlari bile sergide yer almis.

  

  

Ao Dai Art Gallery
Tasarimci elinden geleneksel ve luks kostumler sergileniyor. El dokumasi kumaslar. nakis, pul, payet vb el isciligi belirgin. Sahici bir defile alani var; dekoratif duvarlar, numarali sandalyeler, canli muzik, ses ve isik sistemi derken havali bir yer. Ilk defa 'podyumda salindim', hosuma gitti.

  

Fine Arts Museum
Etkileyici bir bina, oldukca aslina sadik olarak korunmus, eski zaman, savas oncesi ve savas sonrasi olarak uc doneme ayrilmis. Yagli boya, agac uzerine kakma, yaldiz vb teknikler kullanilmis, bronz cok tercih edilmis. Bahce icinde 3 ayri binadan olusuyor. Asansor calismiyor ama bu kadar eskisini ilk defa gordum. Istiklal Caddesindeki eski binalari hatirlatti. Kahire' de de belirgin Fransiz esintisi vardi, burada da var. Somurge belki ama bir yandan da kulturel karma yaratilmis.

  

 

Ironik bir eser, ABD savas helikopteri carmih pozundaki Isa'yi Vietnama indiriyor, baris kisvesi altinda olum sacarken, baris kelimesinin Ingilizce yazilmasi da ABD' ye bir gonderme oluyor, herkesin baris anlayisi farkliymis, Ingilizcesi demek bu anlama geliyormus"...









Burada kadin Agent Orange kimyasal gazdan korunmak icin yuzunu ortmeye calisiyor, kucagindaki cocuk bas asagi, aci icinde... Coook cekmisler...

Composition isimli eser: Begendim, malzeme inox ve tas yani composition kavramina uygun. Genel goruntu klasik muzik enstrumani havasinda, composition diger anlamiyla tutarli. En guzeli yaklastiginizda kendinizi de eserin icinde gormeniz, aksiniz yuvarlak topuzlara dusuyor ve eserin bir degil iki basi birden siz oluveriyorsunuz; iyisiyle kotusuyle, alt veya ust benliginizle artik nasil yorumlarsaniz.... Eserle butunlesiyorum, inter active yani, hem de dijital olmadan...

Baba-Ogul isimli eser: Ilk defa baba ve ogul ikilisini matriyarkal (gebe gibi) formatta gordum, ilginc buldum. Babanin ogluna mesafeli ama kapsayan durusunu sevdim, uzaktan destekleyen ve onun birey olmsaina katki veren, ihtiyac duydugunda yaninda olan..