Siyah Kuğudan sakınmak...

"Siyah Kuğu / N.Nassim Taleb / 2007" kitabından derlenmiştir.

Avustralya’nın keşfinden önce, Eski Dünya’ da, bütün kuğuların beyaz olduğuna inanılırdı. Milyonlarca beyaz kuğu, kuğuların tamamen beyaz olduğunu ispatlamaya yetmez ama bir tek siyah kuğu aksini ispatlamaya yeter!

Bilgelik önerileri:

• Zamana ve gözünüze sokulmayan bilgiye saygı gösterin.
• Optimizasyondan kaçının; fazlalığı sevmeyi öğrenin, aşırı uzmanlaşmayın.
• Küçük olasılıklı –ama ille de sıradan olmayan- neticeleri öngörmekten kaçının.
• Uzak olayların “atipikliğinden” sakının.
• Prim ödemelerinin ahlâki rizikosundan sakının.
• Bazı risk ölçü birimlerinden sakının.
• Siyah Kuğunun olumlusunu, olumsuzunu ayırt edin.
• Hareket olmamasını risk olmamasıyla karıştırmayın.
• Risk sayılarının sunumundan uzak durun.

Ekonomik yaşamda dayanıklılık ilkeleri:

• Kırılgan olan, erkenden ve henüz küçükken kırılmalıdır.
• Kayıplar sosyalleştirilmemeli ve kazançlar özelleştirilmemelidir.
• Gözleri bağlı olarak bir okul otobüsü süren (ve kaza yapan) kişilerin eline asla yeni bir otobüs verilmemelidir.
• “Teşvik” primi alan birinin bir nükleer tesisi –ya da finansal risklerinizi- yönetmesine izin vermeyin.
• Karmaşıklığı basitlikle telafi edin.
• Çocuklara dinamit çubukları vermeyin, üstlerinde uyarıcı bir etiket olsa bile.
• Söylentilere aldırmayın. Hükümetlerin “güveni yeniden tesis etmesi” asla gerekmemelidir.
• Bir bağımlı yoksunluk sancıları çekiyorsa ona uyuşturucu vermeyin.
• Yurttaşlar bir değer deposu olarak mali varlıklara bağımlı olmamalı ve emeklilikleri konusunda hatalı olabilecek “uzman” tavsiyesine bel bağlamamalıdır.
• Kırık yumurtalarla bir omlet yapın.

Tabiat Ana üç tip fazlalığa işaret eder:

• Savunucu fazlalık: yedek parça, çift göz, çift böbrek gibi. Bilinçli korunan kapasite fazlası gibi. Tam zıddı naif optimizasyondur. Tabiat Anayı ekonomistlere verseydik, ayrı ayrı böbreklerden vazgeçerdi: çünkü onlara sürekli ihtiyacımız yok, bizimkileri satıp merkezi bir böbreği ortaklaşa kullanmamız daha verimli olurdu. Tabiat Ana evrimi kısıtladığı ve hayvanları güçten düşürdüğü için aşırı uzmanlaşmadan hoşlanmaz.
• Fazla büyüklük: Şirketler büyüdükçe optimize edilmeleri gerekecek ve evrime dayanıklılıklarını yitireceklerdir. Dinazorlar aşırı büyümenin sonuçları hakkında fikir verebilir.
• Fazla bağımlılık ve küreselleşme: Biyolojik, kültürel ya da ekonomik. Olası riskin gerçekleşmesi halinde hasarı büyütür, evrime dayanamaz, kırılganlaşır.