Doğrusal Ekonomi: Yap-Kullan-At: Ürünün son kullanım tarihi kabulüyle kurgulanıyor. Bu yaklaşımda doğal kaynakların bol, hatta sınırsız ve ucuz olduğu düşünülüyor.
Döngüsel Ekonomi: Azalt-Tekrar kullan-Dönüştür: Gelirin, kaynak kullanımdan ayrılması önemlidir. Döngüsel ekonomi gereklidir çünkü:
- Kaynak yetersizliği ve verim: Dönüşümle birlikte doğal kaynak kullanımı azalacaktır. Ancak Jevons Paradoksu artan kaynak verimliliğinin azalan kaynak kullanımı yerine artan çıktı talebine yol açacağını ve kaynak kullanımının yine artacağını söyler. Ayrıca entropik sınır nedeniyle kalite seviyesini korumak üzere tekrar doğal kaynak kullanmak gerekecektir.
- İklim değişimi ve çevresel bozulma: Doğal ortam temiz tutulabilecektir. Ancak sonuç itibariyle tekstilde kullanılabilen ürünler "endüstriyeldir", bunlar olası buğday-arpa-pirinç-... gibi gıda amaçlı ürünlerin veya ormanların yerine ekildiği için hala çevreye zararlı veya açlıkla mücadele için olumsuz anlamlıdır.
- Ekonomik dirençlilik: Dönüşümle birlikte tedarik zincirlerinin doğal kaynak kullanımı azalacaktır. Ancak küresel tedarik zincirlerinde talep Küresel Kuzeydeyken, üretim Küresel Güneydedir ve dönüştürülecek post-production kaynakları kullanım yerine iletmek kolay değildir.
- Sosyal Eşitlik: Yeni işler/görevler ortaya çıkabilir, satın almak yerine kullanım hakkı/kira opsiyonu sayesinde daha düşük gelir grupları için de erişim kolaylığı sağlanabilir. Sosyal uygunluk iyileşir. Aslında sosyal uygunsuzluklar (emniyetsiz çalışma ortamı, ayrımcılık, çocuk işçilik, uzun çalışma saatleri, yetersiz ücret,...) doğrusal yaklaşıma özgü değildir, pekala döngüsel yaklaşımda da karşımıza çıkabilir. Just Transition (adil geçiş) gereklidir.
- Tüketici Tercihi: Tüketicilerin sürdürülebilirlik beklentisi karşılanır. Ancak tüketiciler sürdürülebilirlik istemekle beraber bunun için fazladan ödeme yapmaya yanaşmamaktadır.
- Teknolojik: yetersiz/pahalı teknolojiler, yetersiz atık yönetim sistemleri, sınırlı dijitalizasyon
- Ekonomik: yüksek başlangıç yatırımı (sanayinin KOBI yoğun olduğunu hatırlayalım), pazar dinamikleri ve tüketici davranışları, küresel tedarik zinciri karmaşıklığı, paydaşların çelişen öncelikleri (ödünleşmeler)
- Sosyal: tüketici algı ve davranışı, yetenek uyumsuzluğu-iş kaybı, eşitsizlik-erişilemezlik riski (uygun yönetilmezse zenginlerin lehine "green divide" oluşabilir), işbirliği-güven eksikliği
- Mevzuat-Politika: Ölçek büyüklüğü ve karmaşıklık
Sürdürülebilir Moda etik, çevreyi gözeten ve uzun ömürlü moda ürünleridir. Bence bu tanımın UNSDG12 Sorumlu tüketim-üretim hedefini de kapsaması gerekirdi. Kavramda döngüsel moda, yavaş moda (fast fashion karşıtı - burada fast üretim hızını değil, yeni koleksiyon sıklığını ifade eder), adil ticaret ve şeffaflık vardır. İlkeleri çevreye saygı, insan haklarına saygı, kültürlere saygı, kalite-dayanıklılık, şeffaflık-hesap verebilirlik, eğitim-farkındalıktır.
Modanın çevresel etkileri kaynak tüketimi, atık oluşturması, kimyasal kullanımı, emisyon yaratmasıdır. Sosyal etkileri arasında işçi hakları, kültür-kimlik, tüketim alışkanlığı, ekonomik yetersizlik-eşitsizlik, sağlık, çocuk işçilik, cinsiyet eşitsizliği sayılabilir. Bu arada kitapta Uygur pamuğu ve çocuk işçilik nedeniyle yasaklanmış olduğu belirtilmiş ancak aslında İtalya'da kullanım izni var, yani yine çifte standart ve haksız rekabet görülüyor.
Döngüsel Modanın birbirleriyle ilişkili ilkeleri:
- Atık-kirliliği tasarımdan başlayarak önlemek: Ürün tasarımında malzeme seçimi, kalite, modüler yapı; proses tasarımında kaynak etkinliği, temiz üretim ve tedarik zinciri optimizasyonu
- Closed-Loop Production: tasarım-üretim-tüketim sonrası toplama-dönüştürme adımlarından oluşur. Atığı azaltır, kaynak verimliliği sağlar, kirliliği önler. Zorluklar teknolojik yetersizlikler, tüketici davranışıdır.
- Döngüsel tedarik zincirleri, karbon izi ölçümleri
- Ürün ve malzemeleri daha uzun süre kullanımda tutmak: ürün kalitesi, ürün bakım talimatı, kiralama-tamir,
- Recycling: toplama-işleme-üretim adımlarından oluşur. Atığı azaltır, enerji sarfını düşürür, ekonomik avantaj yaratır. Zorluklar karışımlı elyaflar, kalitenin bozulması ve altyapı eksikliğidir. Mekanik ve kimyasal olarak iki ana tipi vardır. Blockchain ile izlenebilirlik iyileştirilebilir.
- Upcycling: toplama-değerlendirme-tasarım-üretim adımlarından oluşur. Atığı azaltır, enerji-kaynak verimliliği sağlar, yeni yetenekler gerektiren işlere açar, tasarım değeri vardır. Zorluklar ölçeklendirme, malzeme sıkıntısıdır.
- Rental-Sharing Model: kirala-kullan-iade et adımlarından oluşur. Çeşitlilik, finansal erişilebilirlik ve sürdürülebilirlik sağlar. Zorluklar hijyen ve lojistiktir.
- Repair-Maintenance Model: kullan-tamir et/ettir-geri al adımlarından oluşur. Ürün ömrünü uzatır, yeni yetenekler gerektiren işler açar, bilinçli tüketimi destekler. Zorluklar yetenek açığı, zaman-emek yoğunluğu, hissedilen değerdir.
- Resale Model: listeleme-satış-teslimat adımlarından oluşur. Ekonomiktir, sürdürülebilirdir. Zorluklar kalite uygunluğu, özgünlüktür.
- Doğal sistemleri tekrar canlandırmak: organik tarım, rejenaratif tarım, alternatif hammaddeler
Zero Waste kavramında pastal yerleşimi konu edilmiş ancak bence üretim içi tamirler, ikinci kaliteler ve final inspection başarısızlıkları da dahil edilmeli.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder