KAOS: Düzensizlikteki Düzen / Ziauddin Sardar, Iwona Abrams / 1998 / kitap özeti

İtalik dizili olanlar benim ilavelerimdir.

• Yin Yang sadece iyiyle kötünün değil, düzenle düzensizliğinde birlikte uyumunu gösterir.
• Kaos ilginçtir çünkü;
• Günlük hayatla ilintilidir
• Determinist temel fizik kurallarına bağlıyken düzensiz - karmaşık - tahmin edilemez evreni temsil eder
• Tahmin edilebilirliğin a n c a k belli sınırlar içinde var olabileceğini gösterir.
• Algımızın ve geleceği tahmin etme gücümüzün bütün karmaşıklığıyla doğal sınırlara tabi olduğunu söyler.
• 
  
• Kaos: Determinist, doğrusal o l m a y a n   d i n a m i k  sistemlerdeki k a r a r s ı z       ve      a p e r i y o d i k    davranışın nitelikli araştırmasıdır. 
• Değişken: Belli bir durumda değişen öğedir.
• Sistem: Zamanla değişen varoluştur.
• Determinist Sistem: Tahmin edilebilir, kararlı, ve bütünüyle bilinebilir olan sistemdir.
• Doğrusal Sistem: Değişkenler basit ve doğrudan bağlıdır. Matematik formulasyonda kuvvet 1 dir, y= ax + b gibidir. 
• İnsan doğası gereği gördüğü her şeyde bağlantılar ve doğrusallık arar.
• Doğrusallık anlamayı ve çalışmayı kolaylaştırır.
• Geleceğin tahmin edilebilmesi ihtimali güven ve konfor duygusunu besler.
• Doğrusal Olmayan Sistem: Değişkenlerin kuvvetleri 1 den büyüktür, y= 2x^2 + 3z^4 gibidir. Belirli bir ekosistemdeki bir cinsin nüfusu gibi. Kaotik sistemlerdir.
• Başlangıçtaki koşullara bağımlı olarak gelişirler, evrim gibi.
• Aperiyodik davranış herhangi bir değişkenin etkisi altında kalmadan sistemin sürekli tekrarlar yapması durumudur; boşalan lavabodaki su akışı gibi.
• Kararsız Aperiyodik davranış karmaşıktır, asla kendini tekrarlamaz ve sisteme yapılan her müdahaleden etkilenir, t a h m i n   e d i l e m e z!
• Geribildirim: Sonucun, sebebi etkileyerek sistemin operasyonunu bütünüyle başkalaştırdığı sistem özelliğidir. Serbest pazarda görünmez el, otokontrolle fiyat kararlılığının sağlanması gibidir.
• Bilimciler, üzerinde çalışılması ve işlem yapılması daha kolay modelleri yaratmak için geribildirimi göz ardı etme eğilimindedirler.
• Devingen sistemler kaotiktir, çünkü geribildirim vardır. Marketin rafına birlikte yerleştirilen ürünler gibi.. 
• Lorenz' in hava durumu tahmini deneyinde fark 0,506127 yerine 0,506000 yazılmasıdır, yani 0,000127 mertebesindedir. Küçük bir fark bile tahmin sonucunu devasa etkilemiştir. Çok parametreli optimizasyonlarda her parametrenin bu kadar küçük miktarda bile değişmesi son derece mümkündür, hatta aksi çılgınca düşük bir ihtimaldir, yine de optimizasyona çok inanırız!
• Bugünkü durumu incelerken oluşabilecek en ufak bir hata -ve herhangi bir gerçek sistemde bu tür hatalar kaçınılmazdır- uzak geleceğe dair kabul edilebilir bir tahmini imkânsız kılar.
• Lorenz' in kaosu göstermek için kullandığı örnek su değirmenidir.
• Belirli yavaş hızlarda sistem düzgün çalışır, dolan kovaların ağırlığıyla saatin tersi yönde beklenen hareketi yapar.
• Fakat suyun debisi arttığında çark daha hızlı dönmeye başlar; böylece kovaların dolması ve boşalması için yeterli zaman oluşmaz. Sistem kaotik bir hal alır.
• Çarkın hareketi yavaşlar, hatta ters yöne döner! Tahmin edilebilir hali kalmamıştır!
• Bu nedenle statik tahmin, optimizasyon yöntemleri artan veya azalan talep karşısında yetersiz kalır. Dinamik olmalıdır, ancak dinamizmin nedenleri de tahmin edilemez, dolayısıyla planlı bir yön değişikliği aslında mümkün değildir. Sadece tepki gösterilebilir, evrim iş başındadır.
• Lorenz' in Kelebek Etkisi fikri vardır.
• Bu denli küçük bir etki bir kasırga yaratabilir veya önleyebilir.
• Kelebeğin hangisi olduğunun veya nerede olduğunun önemi yoktur.
• Türbulans: Düzensiz akıştır. Banyo musluğunuzu düşünün. 
• Musluğu yavaşça açın, su kütlesi hareketsiz gibi görünür ama elbette akmaktadır. 
• Musluğu biraz daha açtığınızda su kütlesinde nabız benzeri periyodik bir hareketlenme olur. Buna Periyodik Hareket denir. 
• Musluğu açmaya devam ederseniz, nabız düzensizleşir, tamamen açtığınızda herşey birbirine karışır. Buna Türbulans denir.
• Biyolojik ve sosyal sistemler açıktır ve bu nedenle mekanik yollarla anlaşılmaları o l a n a k s ı z d ı r . Gerçekliğin büyük bir kısmı kararlı değildir; düzensizlikle ve değişimle doludur. İşte Doğal Seleksiyon bu şekilde çalışır, uyum gösteremeyenler elenir. Gerçek hayatta tahmin, optimizasyon vb yöntemlerin yetersiz kalması da bu yüzdendir. Newton Doğrusal dünyası c a n s ı z   cisimler içindi, bugün yaşadığımız dünyada ekonomi sosyal, açık ve    c a  n l ı   bir sistemdir, evrime tabidir!
• Newton fiziğine ilk itiraz entropiyle gelen "zamanın yönü" fikridir, sadece ileriye doğru akar, her eylem geri alınamaz.
• Özdüzenleyici sistemlerin 3 özelliği vardır:
• Açıktırlar ve kendi ortamlarının bir parçasıdırlar
• Bu sistemlerdeki enerji akışı kendiliğinden gelişen özdüzenlemeye olanak sağlar
• Parçaları o kadar çeşitlidir ki aralarında ilişki kurulamaz VE parçalar birbirlerine geribildirim döngüleriyle bağlıdır. Bu sebeple modellenmesi zordur.
• Kendini 3 periyotluk bir döngüyle tekrarlayan tüm sistemler kaçınılmaz şekilde kaos üretir! Yolunda giden sistemleriniz bir noktada iflas etmeye mahkumdur.
• Karmaşıklık, kaosun sınırındaki hayattır, kararsızdır, devingendir. Kendiliğinden oluşan özdüzenlemesi vardır.
• Aktiftir, tepki verir, evrilir. Beynin tecrübeleriyle öğrenmesi gibi.
• Parçaların bağımlılıklarına vurgu yapar, aynı parçalar ve farklı kombinasyonlar, farklı sonuçlar üretebilir.
• Kaos ve karmaşıklık dünyamızı yönetiyor. İşte yani paradigma!!
• 3 cisimli sistemlerde kararlılık için 2 önkoşul vardır:
• Rezonans: Cisimlerin birbirlerine göre rezonans halleri 1:2, 1:3 veya 2:3 gibi basit oranlı olMAMAlıdır. Kararlı olabilmesi için cisimlerin düzensiz periyodik olması gerekir!
• KAM Teoremi: Çözümü belli bir doğrusal sistem oluşturursanız ve bu sisteme küçük bir düzensizlik eklerseniz sistem niteliksel olarak değişmez.
• Kaos ve Ekonomi
• 21. yüzyıla götüren onyıllar boyunca iş hayatı temelden değişmiştir.
• Küçük değişiklikler, küresel elektronik piyasayı hemen etkileyebilir ve ciddi karışıklıklara sebebiyet verebilir.
• Modern, yüksek teknolojili firmalar geleneksel eski usul ticaret yapan şirketlerden çok farklıdırlar.
• Her gün ortaya çıkan teknolojik yenilikler, yarışmayı kazanmayı hedefleyen geleneksel yaklaşımları geçersiz kılmaktadır.
• Kaotik İşletme
• Taylor 1911 de Bilimsel Yönetim fikriyle çığır açmıştı.
• Harvard Business School 1970 lerde Stratejik Planlama fikrini ileri sürdü.
• Simon Forge' a göre bu yaklaşım "arabayı sadece dikiz aynasına bakarak kullanmaya" benzer - önünde uzanan yolu arkada bıraktığına dayanarak tahmin etmeye çalışırsın.