Döngüsellik Durum Raporu-2024 / Haziran 2024 / Satınalma Dergisi sayı 138

Görselleri içeren yazıya bakabilirsiniz.

The Circle Economy Foundation ve Deloitte ortak çalışması olan The Circularity Gap 2024 raporunu özetlemeye gayret edeceğim.

Döngüsellik hakkında konuşulmaya devam ediliyor ancak ilerleme çok zayıf. 2019 dan bugüne veri toplanıyor, derleniyor, raporlanıyor ancak kamu-özel birlikte hareket edilmesine ihtiyaç var. Bu konuda her ülkenin şartları aynı değil ve bu nedenle 3 ana gruba bölünerek değerlendirilmiş:

·     SHIFT: Yüksek gelirli ülkelerde refahtan vazgeçmeden hammadde kullanımı ciddi şekilde düşürülmelidir.

·     GROW: Orta gelirli ülkelerde hammadde kullanımı yüksek gelirli ülkelerin taleplerini karşılamaya dönüktür, stabilize edilmelidir.

·  BUILD: Düşük gelirli ülkelerde nüfusun temel ihtiyaçları karşılanıncaya kadar hammadde tüketiminin artması beklenmelidir.

Dünyanın kaynakları sürekli büyümeye desteklemek için yeterli değildir. Kaynakların kullanımı ve olumsuz sonuçların yayılımı tamamen adaletsizdir. Bu adaletsizlik refah/gelir adaletsizliğine ve siyasal/toplumsal huzursuzluklara yol açmaktadır. Kaynakların artan kullanımı yan etkileri nedeniyle artık beklenen faydayı sağlayamayacaktır.

Ekolojik tükenmişliğe en çok etki eden üç sistem arasında Gıda – İnşaat – Üretim sayılıyor. Gıdada öncelikler düşük çevresel etkili sağlıklı ürünler, rejeneratif tarım, yerel-organik-mevsimlik ürün tercihi, kaçınılabilir gıda israfının önlenmesidir. İnşaatta öncelikler mevcut alt-üst yapının tadilatla kullanıma devam edilmesi, malzemelerin tekrar kullanımı, enerji etkinliğinin yükseltilmesi, döngüsel malzeme-yaklaşımların uygulanmasıdır. Üretimde öncelikler kümelenme-simbiyoz ve etkinliğin artırılması, ürün ve araçların ekonomik ömrünün uzatılması, sadece gereken kadarının tüketilmesi, hızlı modadan kaçınılmasıdır.

Bu çerçevede üç grup ülke için grup profili ve öneriler sıralanıyor:

·     SHIFT: Yüksek gelirli kuzey yarıküre ülkeleridir (Global North), dünya nüfusunun %25’ini ve hammadde tüketiminin %34’ünü temsil etmektedirler. Tüketimlerini kısmaları, üretim araçları ve ürünlerin daha dayanıklı olmalarını sağlayarak ekonomik ömürlerini uzatmaları, mevcut olanları kullanmaları, döngüsele öncelik vermeleri önerilmektedir.

o   Doğru yaklaşımları ödüllendiren politik – finansal yaklaşımlar

o   Nüfusa değişen ihtiyaca uygun nitelikleri kazandıracak eğitim programları·         

·      GROW: Orta gelirli Güneydoğu Asya, Latin Amerika, Kuzey Afrika ülkeleridir, dünya nüfusunun %37’sini hammadde tüketiminin %55’ini temsil etmektedirler. Rejeneratif tarım ve mevsimine uygun-yerel-organik ürün seçimi, dayanıklı üretim araçları ve ürünler, endüstriyel simbiyoz – etkinlik artışı önerilmektedir.

o   Gıda israfını önleyen, doğru yaklaşımı ödüllendiren mevzuat – finansal yaklaşımlar

o   Rejenaratif – organik tarıma uygun çiftçi destekleri

o   Teknoloji – mevzuat – finansal düzenlemelerle döngüsel ekonomiye geçiş kolaylığı

o Hayat boyu öğrenmeyi sağlayan – değişen şartlara göre yeni nitelikleri kazandıran eğitim programları

·      BUILD: Düşük gelirli güney yarıküre (Global South) ülkeleridir, dünya nüfusunun %50’sini ve hammadde tüketiminin %13’ünü temsil etmektedirler. Rejenaratif tarım, sağlıklı gıda ürünleri tüketimi, atıkların geri kazanımı, döngüsel yaklaşımlar önerilmektedir.

o   İklim risklerini önlemeye destek olan teşvikler

o   Doğru yaklaşımları ödüllendiren yasal – finansal düzenlemeler

o   Tarımda KOBİ ölçeğinde destek

o   Rejenaratif tarım için inovasyona erişim kolaylığı

o   Her yaş ve kesimde nitelik artırıcı eğitim programları

o   Döngüsel ekonomiye geçişte teknoloji – mevzuat – finansal kolaylıklar

Kaynak: Fraser, M.; Conde, A. (2024). The Circularity Gap Report. Circle Economy Foundation & Deloitte. www.circularity-gap.world  

Herkes İçin Dönüşüm… / Mayıs 2024 / Satınalma Dergisi sayı 137

Görselleri içeren yazıya bakabilirsiniz. 

Foundation for European Progressive Studies liderliğinde yayınlanan çok paydaşlı bir değerlendirme raporunu özetlemeye gayret edeceğim.

Modellerde Too Little Too Late (çok az çok geç) ve Giant Leap (büyük sıçrama) isimleriyle iki senaryo 2050 yılına kadar olan dönem için incelenmiş.

Kırmızı alarm verilen iki konu var:

·   Toplumsal cinsiyet eşitliğinde hedefin 230 yıl gerisindeyiz!

·   İklim hedeflerine hiçbir senaryoda ulaşılamıyor.

Yoksulluk

Hedef: Düşük gelirli ülkelerde kişi başına asgari 15.000 dolar yıllık gelire ulaşana kadar %5+ büyüme hızı sağlamaktır.

Politikalar: Küresel finans sistemi düşük gelirleri ülkeleri kapsayacak, borçlu ülkeleri rahatlatacak finansal yapı ve öze çekme hakkı (SDR: Special Drawing Right) sağlanacak, dış ticaret açığı veren ülkelerle dış ticaret dengesi iyileştirilecek, bilgi ve teknolojiye erişim kolaylaştırılacak, ekonomik gelişimi izlemek için yeni kriterler belirlenecektir.

İlgili Kalkınma Amaçları: KKA01-Yoksulluğa son, KKA02-Açlığa son, KKA06-Temiz su ve sanitasyon

Eşitsizlikler (gelir ve cinsiyet)

Hedef:

·        2030’a kadar en zengin %10’luk dilimin milli gelirdeki payını %40’ın altına düşürmektir.

·        Kanun önünde ve iş hayatında hak-kaynak-güç için tam eşitlik sağlamaktır.

Politikalar:

·        Bireyler ve şirketler için hem gelirden hem de servetten kademeli artan vergi alınacak, çalışan hakları ve örgütlenme özgürlüğü güçlendirilecek, adil refah paylaşımı ve sosyal güvenceyi sağlamak üzere inovasyon-kurumsal altyapılar iyileştirilecek (örnek: vatandaşlık ödemesi, universal basic dividend)

·        Sosyal bütünlük ve ekonomik refah için cinsiyet eşitliğinin önemi takdir edilecek, 2030 hedeflerine ulaşabilmek üzere kız çocukları ve kadınlara odaklanarak eğitim yatırımları artırılacak, kamu ve özel sektörde kadınların temsil eşitliği iyileştirilecek, sosyal güvence ve emeklilik gibi haklar güçlendirilecektir.

İlgili Kalkınma Amaçları: KKA03-Sağlık ve kaliteli yaşam, KKA04-Nitelikli eğitim, KKA05-Toplumsal cinsiyet eşitliği, KKA08-İnsana yakışır iş ve ekonomik büyüme, KKA10-Eşitsizliklerin azaltılması, KKA16-Barış, adalet ve güçlü kurumlar, KKA17-Amaçlar için ortaklıklar

Gıda

Hedef: Herkese yetecek kadar gıdayı gezegenin eşiklerini aşmadan, doğayla uyumlu (regenerative) ve sürdürülebilir (sustainable) olarak sağlamaktır. 

Politikalar: Hatalı tarım sübvansiyonları kaldırılacak, endüstriyel tarım terk edilerek doğaya uyumlu-sürdürülebilir tarıma geçilecek, yerel tüketim – gıda kaynaklarının kontrol hak ve gücü (sovereignty) – çiftçi hakları öncelenerek güçlendirilecek, bilgi ve teknolojiye erişim iyileştirilecektir.

İlgili Kalkınma Amaçları: KKA01-Yoksulluğa son, KKA02-Açlığa son, KKA06-Temiz su ve sanitasyon

Energy

Hedef: Düşük gelirli ülkelerde bireylerin enerji erişimi iyileştirmek ve 2040’a kadar düşük karbon emisyonlu – yüksek verimli enerji kaynaklarıyla sıfır emisyona ulaşmaktır. 

Politikalar: Yenilenebilir enerjiler ve enerji verimliliği yatırımları üç katına yükseltilecek, iklim finansmanı borç yerine hibeyle desteklenecek, fosil yakıt sübvansiyonları kaldırılarak yenilenebilir enerjinin maliyeti ulaşılabilir seviyelere indirilecek, küresel karbon fiyatı desteklenecek, temiz – güvenli – uygun fiyatlı enerjiye erişim sağlanacaktır.

İlgili Kalkınma Amaçları: KKA07-Erişilebilir ve temiz enerji, KKA09-Sanayi, yenilikçilik ve altyapı, KKA11-Sürdürülebilir şehirler ve topluluklar, KKA13-İklim eylemi

Kaynak: Bernstein, J.; Collste, D.; Dixson-Decleve, S.; Spittler, N. (2023). SDGs for All: Strategic Scenarios, EARTH4ALL System Dynamics Modelling of SDG Progress. Foundation for European Progressive Studies. ISBN: 978-2-931233-27-6, 

Tekstilde Döngüsel Ekonomi Aksiyon Önerileri / Nisan 2024 / Satınalma Dergisi sayı 136

Yayınlanan yazıya bakabilirsiniz.

PACE (Platform for Accelerating the Circular Economy) ve Accenture tarafından hazırlanan 2021 tarihli raporu özetlemeye gayret edeceğim. Rapor; amaçlar, bu amaçların etkileri, uygulamada karşılaşılabilecek sıkıntılar ve döngüsel ekonomiye geçişi kolaylaştıracak 10 öneriden oluşmaktadır.

Amaç1: Tekstil hammaddelerinin emniyeti çevreye, çalışanlara ve tüketicilere zarar vermemesi anlamına gelir. Geri dönüşümlü ifadesi hammaddenin üretiminde sıfır malzemeye ek olarak dönüşümlü malzeme kullanıldığını; yenilenebilir ifadesi doğal hammaddelerin sürdürülebilir yöntemlerle üretildiğini anlatır.

Amaç2: Hem üretimi, hem de tüketimi ifade eder. İhtiyaç fazlası üretilmemesi, fazla olanlarının çöpe/yakılmaya gönderilmemesi ve satılanların mümkün mertebe uzun süreyle kullanılmasını içerir.

Amaç3: Kullanılan ürünlerin çöpe atılması veya yakılması yerine geri dönüşüme yönlendirilmesidir. Bunun sağlanabilmesi için ürünlerin geri dönüştürülebilir şekilde tasarlanması, ömrünün sonunda toplanmasına, geri dönüşüm sürecine girerken sınıflanmasına, uygun şekilde dönüştürülmesine ve tekrar kullanılmasına ihtiyaç vardır.

AMAÇ1: Tekstil hammaddelerinin daha emniyetli, geri dönüşümlü veya yenilenebilir olması	AMAÇ2: Tekstil ürünlerinin daha uzun ömürlü olması	AMAÇ3: Tekstil ürünlerinin geri dönüşebilir ve yaşam döngüsünün sonunda dönüştürülmesi
ETKİLER: Kaynaklar: Doğal malzemeden geri dönüşümlüye geçiş teknik seviyeyle ilgilidir, doğal malzeme kullanımını azaltabilir. Sentetikten doğala geçiş fosil yakıt kullanımını azaltırken, toprak – sulama – gübre – ilaç kullanımını artırabilir. Ödünleşiliyor (trade-off)   İklim: Yün ve deri gibi yüksek emisyonlu malzemelerden geri dönüşümlüye geçiş emisyonu azaltacaktır. Ancak sentetikten doğal malzemeye geçiş ormanların tarlalara dönüşümüne sebep olabilir ve emisyon artışı görülebilir. Ödünleşiliyor (trade-off)   Sağlık-biyoçeşitlilik: Teknik araştırmalara devam edilmelidir ama insan ve çevre sağılığı açısından olumlu sonuçlar beklenmektedir. Ödünleşiliyor (trade-off)   Refah: Henüz yeterli araştırma yoktur. Ancak yenilenebilir tarımla birlikte çiftçilerin hayat şartlarının iyileşeceği öngörülmektedir. Belirsizlik var (uncertain)     İnsana yaraşır iş: Kadınlara daha çok fırsat verileceği, iş sağlığı – güvenliği şartlarının iyileşeceği, hayat boyu öğrenme ve sosyal kapsayıcılığın sağlanılacağı umulmaktadır. Olumlu (benefit)	ETKİLER: Kaynaklar: Kaynak ve kimyasal kullanımı azalacaktır. Beklenen fayda geri dönüştürmeye ilişkin artan taşıma, işleme gibi ek maliyetlerinden daha fazla olacaktır. Olumlu (benefit)       İklim: Emisyon azalacaktır. Azalan tüketimin kaynak tasarrufu, geri dönüşümün ek maliyetlerinden fazla olacaktır. Olumlu (benefit)         Sağlık-biyoçeşitlilik: Azalan tüketimle birlikte azalan üretim kaynak kullanımını, kimyasal sarfını düşürecektir. Olumlu (benefit)   Refah: Kullanım ömrü uzadığı için hane halkı tasarruf edebilir. İkinci el piyasaları paylaşım ve gelir yaratma potansiyeli taşır. Ancak ticari riskler içerebilir. Belirsizlik var (uncertain)   İnsana yaraşır iş: Azalan üretim işsizlik yaratabilir. Bundan kadınlar daha fazla etkilenebilir. Ödünleşiliyor (trade-off)	ETKİLER: Kaynaklar: Geri dönüşüm sayesinde “sıfır” malzeme kullanımı azaltılacak ve kaynak kullanımı düşecektir. Olumlu (benefit)           İklim: Geri dönüşüm enerji yoğun bir süreçtir, teknoloji seviyesi yükselirken emisyonların düşeceği umulmaktadır. Olumlu (benefit)           Sağlık-biyoçeşitlilik: Azalan tüketim olumsuz etkilerin de azalmasını sağlayacaktır. Olumlu (benefit)     Refah: Tedarik zincirinin tamamına yayılması halinde gelir dağılımı, tasarruf gibi farklı yansımaları olacaktır. Yeterli araştırma yoktur. Belirsizlik var (uncertain)     İnsana yaraşır iş: Gelişmekte olan ülkelerde azalan “sıfır” kaynak kullanımı nedeniyle işsizlik riski vardır. Geri dönüşüme dayalı vasıflı yeni işler oluşacaktır. Yeterli araştırma yoktur. Ödünleşiliyor (trade-off)
ENGELLER: Elyaf pazarında maliyet hassasiyeti	ENGELLER: Moda tutkusu, yeni iş modellerinin yüksek başlangıç zahmeti, finansal riskler	ENGELLER: Geri dönüşüm esnasında kalite kayıpları, karışımların dönüştürülme zorluğu, toplanan malzemenin tasnifinde yetersiz bilgi, teknolojik doygunluğun henüz olmayışı, zayıf toplama – tasnif- dönüştürme kabiliyeti
ORTAK ENGELLER: Yan etkilerin belirsizliği, uzun ömür ve döngüsel tasarımın yetersiz teşviki, döngüsel tasarım becerisinin azlığı ve bilgiye (know-how) ulaşma zorluğu, kalitesiz ürünlerin kısa ömürlü olması, tüketicinin en önemli satınalma motivasyonunun sürdürülebilirlik olmaması

 

ÖNERİ1: Dayanıklı ve geri dönüştürülebilir tasarımları teşvik edin, destekleyin. Kamu, akademi ve sanayi birlikte çalışarak “yapılabilir” tasarım standardı oluşturabilir. Kamu alımlarında döngüsellik – tamir edilebilirlik gibi kriterler zorunlu tutulabilir. Medyanın desteğiyle kamu yararına izleme parametreleri paylaşılabilir.

ÖNERİ2: Toprak kullanımını dikkate alarak doğal elyafları “sürdürülebilir” şekilde üretin. Kamu, akademi ve çiftçiler birlikte çalışarak en iyi pratikleri paylaşabilir, mevcut uygulamaları iyileştirebilir ve tüketici farkındalığını artırabilirler. Medya desteği yararlı olacaktır.

ÖNERİ3: Tüketicileri, ürünleri daha uzun süre kullanarak daha az satın almaları için teşvik edin. Tüketici davranışının incelenmesi, takibi, yönlendirilmesi gerekir. Finans olanakları bu öneriyle uyumlu olmalıdır. Farkındalık için medya desteği sağlanabilir.

ÖNERİ4: Çevresel – Finansal – Sosyal fayda içeren iş modelleri için rehberlik edin, destekleyin. Kamu, akademi ve sanayi birlikte çalışarak izleme parametrelerini belirleyebilir, rol model olabilir, iyi uygulamaları paylaşabilir, finansal kolaylık sağlayabilir.

ÖNERİ5: Döngüsel işlemlerde çevre ve sosyal faydayı gözetin. Kamu düzenlemesi kapsayıcılık ve kırılgan konuların korunmasını sağlayabilir. Kamu – sanayi iş birliği gerekir.

ÖNERİ6: Tekstilde atık toplama, sınıflama ve işleme süreçlerini stratejik olarak planlayın. Kamu, akademi ve sanayi iş birliği önemlidir. Küresel örneklerden yerele uygun uyarlama yapılabilir. Farkındalık ve finansal olanaklar medyayla yaygınlaştırılabilir.

ÖNERİ7: Tekstilde atık sınıflamada etkinlik ve kaliteyi yükseltin.  Kamu, akademi ve sanayi birlikte teknoloji geliştirebilir, pilot uygulamalar desteklenebilir.

ÖNERİ8: Dönüşümlü elyafların fiyat-kalite rekabet gücünü yükseltin. Kamu, akademi ve sanayi birlikte çalışarak uygun standartları oluşturabilir, uygulayabilir. Markalar geri dönüşüm hedefleri taahhüt edebilir.

ÖNERİ9: Tekstilde döngüsel ekonomiye geçerken insana yaraşır işi ihmal etmeyin. Kamunun yasal düzenlemesi gereklidir. Kamu, sanayi ve özellikle marka-tedarikçi denetime dayalı iş birliği önemlidir.

ÖNERİ10: Tekstilde döngüsel ekonominin sosyo-ekonomik etkilerini araştırın. Kamu, akademi ve sanayi iş birliğiyle izlenecek parametreler, aksiyonlar ve politikalar belirlenebilir.

Dolayısıyla bu dönüşüm kendiliğinden gerçekleşmeyecektir. Kamu adına devlet düzenlemeleri yapılırken, akademik araştırmaların devlet politikaları ve küresel ihtiyaçlara uygunluğu önem kazanacaktır. Sanayide sadece kazanç yerine sosyal – çevresel faydayı içeren üçlü muhasebe yaklaşımı öne çıkmalıdır. Finansal kurumların sağlayacağı olanakların bu politika ve uygulamalara paralel olması gerekecektir. Bireysel olarak farkındalığımız artması işleyişi anlamlı hale getirecektir.

Kaynak: PACE (Platform for Accelerating the Circular Economy) (2021). Circular Economy Action Agenda TEXTILES in partnership with Accenture, www.pacecircular.org 

Hazır Giyimde Sürdürülebilir Değer Zinciri / Mart 2024 / Satınalma Dergisi sayı 135

 Yayınlanan yazıya bakabilirsiniz.

Cambridge Elements Business Strategy üzerinde 2023 yılında yayınlanan Sustainable Value Chains in the Global Garment Industry raporunu özetlemeye gayret edeceğim. Benim ilavelerim italik dizilidir.

Tekstil ve Hazır Giyim endüstrileri büyük baskı altındadır ve uzun vadeli ekonomik (profit), sosyal (people) ve çevresel (planet) eşikleri karşılayacak şekilde yeniden yapılanmak zorundadır. Bu baskı

·        iklim krizi ve Paris Anlaşmasından,

·        sürdürülebilir tedarik zincirlerine odaklanan sivil toplum kuruluşlarının çabalarından,

·        hızlı modaya (fast fashion) karşı oluşan kamuoyundan,

·        tedarik zincirlerindeki oynaklık (volatility) ve kırılganlıklardan (fragility),

·        özellikle AB bünyesinde artan regülasyonlardan (döngüsellik yeşil mutabakat, özen yükümlülüğü,…) kaynaklanmaktadır.

1.      Hazır Giyim Tedarik Zincirleri ve Sürdürülebilirlik

Hızlı moda olası tek üretim modeli değildir. Dayanıklı ürünlerin talep edildiğinde ve yeterli miktarda üretilmesini öngören yavaş moda (slow fashion); paylaşımlı kullanım, kiralama, onarım ve geri dönüş içeren döngüsel ekonomi modelleri; çevre ve sosyal konulara yoğunlaşan sosyal girişimler gibi alternatifler vardır.

Karşılaşılan riskler sosyal boyutta eskiden iş kanunu içinde değerlendirilen ancak artık insan hakları olarak yorumlanan çocuk işçilik, aşırı çalışma saatleri, zorla çalıştırma, ayrımcılık, örgütlenme hakkının engellenmesi, İSG aksamaları, ücretlendirme sıkıntıları gibi konuları içerir. Çevresel boyutta su kullanımı, atık su, emisyonlar, kimyasal yönetimi ve kirlilik gibi konular sayılabilir.

Türkiye, 2020 senesinde AB ye en çok hazır giyim ihracatı yapan altıncı ülke ve en çok tekstil/elyaf ihracatı yapan altıncı ülkedir. 2020 senesinin en büyük hazır giyim perakendecileri Inditex, Uniqlo, H&M, Nike, Adidas, The GAP şeklinde sıralanmıştır.

1.1.   Sürdürülebilirlik

Artık iş stratejisine ek olarak sunulan sürdürülebilirlik stratejisi fikri yetersizdir. Bugün gereken Sürdürülebilir İş Stratejisidir, bu iki kavram herhangi bir noktada diğerinden vazgeçebileceğiniz unsurlar değildir.

Birleşmiş Milletlerin Küresel Kalkınma Amaçları çerçevesi sistem anlayışından yoksundur, farklı bağlamlarda amaçlar birbirleriyle çelişkili sonuçlar doğurabilmektedir. Piyasalardaki belirsizlik kriz olduğu kadar inovasyon fırsatıdır.

1.2.   Değer Zincirleri

Değer zinciri analizi yapılırken zincirdeki aktörlerin ağdaki konumu, coğrafi ortamı ve sosyal etkileşimleri dikkate alınmalıdır.

1.2.1. Değer zincirinde güç (power) ilişkileri

Güç, zincirdeki bir aktörün kendi iradesiyle kullanabileceği “diğerlerini etkileyebilme” potansiyelidir. Dört biçimde görülür: Pazarlık (bargain) gücü, kurumsal (institutional) güç, örnek olma (demonstrative) gücü ve kural koyucu (constitutive) güç. Zincir içinde güç çatışması her zaman vardır, dinamiktir, işbirliği ile rekabet arasında salınır.

1.2.2. Zincir Yönetimi (Governance)

Zincirdeki ürün-teknoloji yapısına göre değişiklikler vardır. Hazır giyimde Markaların büyük alıcılar olarak kural koyma ve piyasayı etkileme gücü vardır. Ancak zincir boyunca hammaddeye doğru giderken güç ilişkileri değişir, konfeksiyonculara nazaran daha yoğun sermaye birikimi ve daha yüksek ticari hacmi temsil eden kumaşçılar üzerinde “markaların beklediğinin aksine” maalesef konfeksiyoncuların etkisi oldukça sınırlıdır. Ayrıca kaliteli-iyi servis algısı da zincirin her noktasında aynı olmayabilir.

1.2.3. Değer Zinciri Riskleri ve Kamuoyu

Sektörler, coğrafyalar, kullanılan teknoloji gibi faktörlerden etkilenmektedir. Genel olarak geçim kaygısındaki gelişmekte olan ülkelerin sürdürülebilirlik konularına “mecbur kaldıkları için” katıldıkları söylenebilir.

1.3.   Inovasyon

1.3.1. Aşamalı (Incremental) – Sıçramalı (Radical) İnovasyon

Aşamalı inovasyon mevcut ürün ve hizmetlerde verimin yükseltilmesi gibi küçük ölçekli iyileştirmelerdir. Sıçramalı inovasyon ise bir endüstriyi dönüştürecek kadar büyük-yıkıcıdır.

Yaklaşım çok seviyelidir: Makro seviyede üretim yapılan ortamda sosyo-ekonomik görünüm dikkate alınır. Mezo seviyede istenen yönde değişim için firmalarda-çalışanlarda-kanun koyucularda uyulması gereken kurallar, prosedürler belirlenir. Mikro seviyede kuralları sorgulamak isteyen girişimciler için kontrollü deneysel ortamlar sağlanır.

1.3.2. İnovasyon Politikası ve Yönetişim (Governance)

Aktörler arasında eğitim, öğretim, tecrübe paylaşımı, ikili ilişkiler, test-pazarlama-üretim destekleri, yasal düzenlemeler, finansman olanakları gibi geniş bir yelpazede özel-kamu liderliğinde çeşitli faaliyetlerdir.

1.3.3. Küresel Değer Zincirlerinde İnovasyon

Bu ortamlar CAS-Complex Adaptive Systems (Karmaşık Uyumlu Sistemler) olarak tanımlanmaktadır, çok yönlü etkileşim vardır, dinamiktir, sürprizlere açıktır, zincirin nihai amacına yakınsama eğilimi taşır, zincirdeki her aktör için öğrenme potansiyeli vardır.

1.4.   Sürdürülebilir Tedarik Zinciri İnovasyonu

1.4.1. Gerekçeleri

Sürdürülebilirlik krizi, hızlı modaya karşı oluşan tepki, pazarın beklentisi, yasal düzenlemelerdir.

1.4.2. Aktörler

Firmalar, hükümetler, sosyal girişimler (sivil toplum kuruluşları) sayılabilir.

1.5.   Katkı

Sürdürülebilir iş modelleri için inovasyon arayışı artmaktadır. Alıcı konumlu markaların fiyat baskısına ek olarak tedarikçilerdeki maliyetini üstlenmeden sürdürülebilirlik taleplerini artırmaları adaletsizliğe yol açmaktadır. Artık Küresel Kuzey eskiden olduğu gibi en büyük Pazar değildir, Küresel Güneydeki Çin – Hindistan – Pakisatn gibi ülkelerde gelişen çok canlı iç talep vardır.

2.      Yönetişimde inovasyon

2.1.   Değer zincirinde yönetişim

2.1.1.Markaların liderliği

Markaların ilk seviye (Tier 1) tedarikçilerde yoğunlaştığı sürdürülebilirlik çabasıdır.

Uyum (Compliance) yaklaşımında markalar standardı belirler, tedarikçilerden uymalarını ister, uyumu denetler, uyamayanları zincirden çıkarır. Bu yaklaşıma ilişkin yukarıdan aşağıya yönelimi, yerel şartları dikkate almaması, denetim hilelerine açıklığı, tedarikçilerin çelişkili hedeflere zorlanması gibi eleştiriler vardır.

İşbirliği (Cooperation) yaklaşımında markalar daha yüksek fiyatlar, daha uzun terminler ve uzun vadeli ilişkilerle daha gelişime dönük bir tavır sergiler. Tedarikçilerin mavi-beyaz yakaları ve sahipleri birlikte gelişme fırsatı bulur. Bu yaklaşımda çok idealist ve gerçeklikten uzak şeklinde eleştirilmektedir. Uyum ve İşbirliği yaklaşımlarının hibrit kullanılabildiği de görülmüştür.

Alternatif olarak markalar ve tedarikçiler birlikte sürdürülebilirlik-Pazar koşullarını şekillendirmeye çalışabilmektedirler. Belirgin sivil toplum kuruluşu-sürdürülebilirlik düşünce yapılarında markaların ortak/lider durumu çıkar çatışması olarak yorumlanabilmektedir.

2.1.2.Tedarikçilerin liderliği

Endüstriyel-sektörel kurumlar aracılığıyla etki edilebilmektedir.

2.1.3.Sendikaların liderliği

Sendikaların küresel ölçekte birleşerek büyük markalarla bağlayıcı anlaşmalar yapmasıdır.

Bu çabaların arzu edilen sonuçlara ulaşamama sebepleri nelerdir?

·        Neyin “sürdürülebilir” olduğu hakkında maalesef görüş birliği yoktur.

·        Standartların küresel uygulamaları maalesef aynı olamayabilir.

·        Markaların (pazarın) ana motivasyonu hala önce fiyattır.

Kaynak: Alexander, R; Lund-Thomsen, P. (2023). Sustainable Value Chains in the Global Garment Industry. Cambridge University Press. doi: 10.1017/9781009217729