Boşa Gitmesin / Orhan Erdem / 2018 / kitap özeti

Mentim Birkan Balcı'nın armağanıdır. 

Kitap insanların ekonomik kararlar alırken bazen ne kadar mantıktan uzaklaşabildiklerini ve bu durumun çoğu ekonomik teoriyi çürüttüğünü anlatıyor.

İnsanlar ekonomik kararları alırken her zaman rasyonel düşünür ve bu çizginin dışına çıkmaz düşüncesi etkin piyasa teorisine aittir. Etkin piyasa teorisi iki temel üzerinde dayanır. Birincisi piyasadaki tüm bilgiler fiyatın içindedir yani fiyatları bilen bir insanın başka bir bilgi bilmesine gerek yoktur. İkincisi ise herhangi bir varlığın fiyatı doğrudur. Fiyatlar tüm bilgiyi içerdiği ve insanlar da rasyonel hareket ettiği için fiyatlar herhangi bir varlığın gerçek değerini yansıtır.

Bu teori çok yıllar büyük bir destek almış. Ta ki 2007 finansal krizine kadar. O krizde görüldü ki bu zamana kadar “kesin” doğru olduğuna inanılan ekonomik teoriler nerdeyse tamamen yanlıştı. Fiyatlarda balonlar oluşabiliyor ve bu durum “rasyonel” kararlar alan insanlar tarafından fark edilemiyordu. Bu krizden sonra ekonomi alanında “davranışsal ekonomi” konusu önem kazanır ve bu yöndeki araştırmalar ödüller alır.

Kitapta ayrıca dünya tarihindeki meşhur “balonlar” da anlatılmış. Bunlardan biri 17.yüzyılda Avrupa’daki lale çılgınlığı. Kısaca bahsedecek olursak Osmanlı’da büyükelçilik yapan Hollandalı birisi Osmanlı lalelerini beğendiği için Hollanda’ya götürür. Ve orda dikkat çeken bu laleler kısa zamanda büyük bir popülarite kazanır. Bu popülerlik o kadar çılgıncadır ki kısa sürede bir fiyat balonu oluşur ve herkes lale fiyatlarının hiç düşmeyeceğini düşünerek çılgınca lale almaya başlar. Bu fiyatlar bir gün öyle bir düşer ki çoğu insan iflas eder ve hatta eskiden varlıklı olan kişilerin intihar ettiği görülür. Aynı durum 2000’li yıllarda ABD’de konut üzerinden de yaşanmıştır. Bu fiyat balonların yaşanması etkin piyasa teorisini çökerten en büyük sebeplerden biridir. 

Kitap sonlara doğru ekonomik kararlar alırken nasıl davranmalıyız, alışveriş yaparken nelere dikkat etmeliyiz ki ihtiyacımız olmayan şeyleri almayalım şeklinde birçok tavsiyeyle karşımıza çıkıyor. Bunların çoğu da bence yararlı yöntemler. Bunun dışında insanın yatırım yaparken mantıklı yani sıkıcı olandan ziyade heyecanlı olan kararlar almaya eğilimli olduğumuzu ve çoğu zaman bu heyecan arayışımızın bize yanlış kararlar aldırdığı anlatılıyor. Ayrıca ekonomik kararlar alırken ki düşüncelerimizi ölçen birtakım testler yapıyor ve bunların sonucuna göre neye daha eğilimli olduğumuzu söylüyor.

Okuması gerçekten zevkliydi, bu yüzden kısa sürede bitirdim kitabı. Ayrıca kitabın içinde davranışsal ekonomi alanına ilgili kişiler için ara ara kitap, belgesel önerileri de var. Bu alanda ilgili insanların okuması gereken bir kitap olduğunu düşünüyorum. Ekonominin sayısal değerlerden ibaret olmadığını, büyük ölçüde insan psikolojinin etkili olduğunu gösteren başarılı bir kitap.