Dil İllüzyonları / Robert Dilts / 1999 / kitap özeti

Harita (dünya modelleri), bölge (fiilen yaşadığımız dünya deneyimi) değildir. Aradaki anlam karışıklığı ilişkilerde çatışmalara neden olur. Kedi denildiğinde belki bir resmi, belki bir tiyatro oyunu karakterini, beki bir şiiri veya belki de sahici bir kediyi anlatıyor olabiliriz.

"Bugün hava çok güzel ama yarın yağmur yağacak" ana fikrini üç ayrı kalıpla söylediğimizde odak noktasının kaydığına dikkat ediniz. Ama- fakat kelimelerinin sık kullanımı deneyimin olumlu yanını kaçırmaya neden olur. "Sorunuma şimdilik bir çözüm buldum ama ileride bu yine başıma gelecek" önermesini tekrar yazalım: "İleride bu yine başıma gelecek olsa bile sorunuma şimdilik çözüm buldum"

 Konuyu farklı bir çerçevede görmek çoğu zaman çözüme yaklaştırır. İstenen sonuç (outcome), geri bildirim - başarısızlık (feedback vs failure), sanki (as if) çerçeveleri sık kullanılır. Sorundan sonuca, başarısızlıktan geri bildirime, imkansızlıktan olabilirliğe geçişi sağlar. Örneğin kuraklık varsa yağmur iyidir, sel baskını varsa aynı yağmur kötüdür. Oysa tek başına yağmur ne iyi ne de kötüdür. Boş bir çayır çobana otlak-sürü, mimara okul-hastane, pilota acil havaalanı vb hissi verebilir.

Konuyu anlamak için tüme doğru (chunking up), tümden gelim (chunking down) veya benzer (chunking laterally) yapılabilir. otomobili düşünelim, tüme doğru büyütürsek lojistik, tümden detaya gelirsek motor, fren, döşeme,... ve benzer için bisiklet, motosiklet, kamyon,... diyebiliriz. Tümdengelim ve çıkarımcı düşünce süreçlerini resimde karşılaştırdık. 

Etkili soru neden veya kim değil, nasıldır. Mesajın tonu, içeriği etkiler: Hayır? Hayır. Hayır!

Öndeki yol ne kadar arkadakine benzese de, sadece dikiz aynasına bakmak emniyetli bir sürüş için yeterli değildir. Bir balığın içinde yüzdüğü suyu tanımlaması zordur, bilinçaltımızı fark edemeyebiliriz.

Değerler istek ve arzularımızla ilgilidir. Kriterlerse herhangi bir karar ve yargıya varmak için kullandığımız standart ve delillerdir. Etkili bir ikna süreci, önce kişinin kriterini ortaya çıkarabilme, sonra da, kanıtını elde edebileceği şekilde (görmesini, duymasını, hissetmesini vb sağlayarak) o kriteri karşılayabilme yeteneğini gerektirmektedir.

Kısıtlayan inançlar: Ümitsizlik (yeteneklerimize değil, arzulanan hedefin başarılamayacağına dair),  Yetersizlik (arzulanan hedef değil, bu hedefe ulaşma konusundaki becerilerimizin yetersizliğine dair), Değersizlik (bir şeyi yapmadığımız ya da yapmıyor olmamız nedeniyle, arzulanan hedefi hak etmediğimize dair). 

İstenen sonuca ulaşmak için izlenecek yol şemada gösterilmiştir. İnançların yapısı NLP kavramına göre yandaki şekilde görülebilir. Değerler gözden geçirilirken istenir olması - mümkün olması - uygun bir yol olması - yeterli olmamız - hak ediyor olmamız önemlidir.

İnanç değişim çemberi: inancı istemek - inanca açık olmak - inanıyor olmak - inanca şüpheyle yaklaşmak - eski inançlarımızı hatırlamak - güven..

Parçaların bir araya gelerek oluşturduğu bütün, kendini oluşturan parçalardan farklıdır.

NLP de konuşulan 14 kalıp:

1. Niyet: dikkati inancın arkasındaki amaç ve niyete yönlendirmek
2. Yeniden Tanımlama: inanç cümlesi içinde kullanılan kelimelerden biri yerine, aynı anlama gelen, fakat farklı bir etki yaratacak başka bir kelime kullanmak
3. Sonuç: Dikkati, inanç veya inançla ortaya çıkan genellemenin, bu inancı değiştirecek (veya destekleyecek) olumlu (veya olumsuz) etkilerine yönlendirmek
4. Parçalara Ayırma (Küçük Parçalar): inancın unsurlarını, inançla ortaya çıkan genellemeyi değiştirecek (veya destekleyecek) şekilde daha küçük parçalara ayırmak
5. Parçalara Ayırma (Büyük Parçalar): inancın herhangi bir ögesini, inançla ortaya konan ilişkiyi değiştirecek şekilde, daha büyük bir sınıflamaya tabi tutarak genellemek
6. Benzerlik Bulma: inançla ortaya çıkan genellemeye karşı koyan (veya destekleyen) bir benzerlik ilişkisi kurmak
7. Çerçeve Boyutunu Değiştirmek: inancın anlamı, daha uzun (veya kısa), daha çok sayıda insan (veya tek bir görüş) açısından, daha büyük (veya küçük) bir perspektifle yeniden değerlendirmek (veya takviye etmek)
8. Farklı Bir İstenen Sonuç: inançla mücadele etmek (yada güçlendirmek) amacıyla dikkati farklı bir amaca yönlendirmek
9. Dünya Modeli: inancı farklı bir dünya modeli ile yeniden değerlendirmek (veya desteklemek)
10. Gerçeklik Stratejisi: inancın oluşmasına neden olan bilişsel algılamalardan hareketle inancı yeniden değerlendirmek (veya desteklemek)
11. Karşıt Örnek: inançla ortaya çıkan, genellemeyle değiştirilebilecek (veya zenginleştirilebilecek) karşıt örnek veya istisna bulmak
12. Kriter Hiyerarşisi: inancı, inançla ifade edilenden daha önemli bir kritere göre yeniden değerlendirmek (veya güçlendirmek)
13. Kendine Atıf: inanç ifadesini, inançla ortaya konan ilişki veya kritere göre değerlendirmek
14. Meta Çerçeve: inancı kişisel bağlamda süregelen bir çerçeveden değerlendirmek - inanç hakkında bir inanç oluşturmak

İlgilenenler Anthony Robbins / Sınırsız Güç kitap özetine bakabilir.