Vietnam - Budizm

Vietnam' da en yaygin inanis Budizm. Kimi zaman Taoizm veya yerel yaklasimlar konu oluyor. Tapinaklara Pagoda deniliyor, oldukca havali yapilar ve ragbet goruyorlar. Tapinaklarin ihyasindan sorumlu olan monklar (budist rahipler) var.

Feng Shui esaslarina uygun yerlesim yapilmis, tapinagin merkezi sokak kapisina bakiyor ancak tum kotulukler sokaktan geldigi icin girisle merkez arasinda temizlik sembolu su konsepti (cogunlukla bir havuz) var.

Tapinagin ana girisinde yerde bir kalas var, uzerinden atlayarak geciyor ve gecerken saygi isareti olarak basinizi egiyorsunuz.

Her yerde tutsuler var, Cinli anlayista bu dunyadana digerine yolculuk dumanla oluyor. tutsuyle beraber dertleriniz buharlasiyor, oluleriniz ve eskiyen esyalariniz yanarak diger tarafa geciyorlar. Tapinaklar bu anlayisa gore ahirete acilan kapilar olarak yorumlaniyor.

Hintli zengin ve soylu prens Budha burada onemli bir motif. Yoksul olmalarina ragmen tapinakta dua edebilmek icin bagis yapmak zorundalar, para - yiyecek - giyecek - hizmet ne olursa. Boylece tapinaklar temiz ve bakimli kaliyor, monklarin iasesi saglaniyor.

Bizdekinin aksine tapinak Budist aileler icin bir cekim merkezi. Cocuklar orgun egitime devam etseler dahi tapinakta monklarla egitime (Kur'an kursu gibi) geliyorlar. Kucuk evlerde yasadiklari icin bir misafir, agirlama vb gerektiginde tapinaktaki tesislerden yararlanabiliyorlar. Cogu tapinakta toplanti odasi, egitim odasi hatta eskiden revir olarak kullanilan bir birim var. Dugun, cenaze vb gibi toplu merasimlerde tapinaga geliyorlar. Bir nevi kamusal residence olanagi saglanmis oluyor.

Kaplumbagalara kiymet veriliyor, bereket getirdigine inaniyorlar. Ozellikle yuzdeki benlerden cikan sakal tellerinin ugur getirdigini dusunuyorlar ve kesmiyorlar. Cin yilbasini takip ediyorlar, ilginctir, Islamdakine benzer sekilde ay takvimini izliyorlar.

Budha' nin dogum gunu olarak 30 Nisani kutluyorlar, tapinaklar susleniyor. Ayinler duzenleniyor. Ayni gun ayni zamanda Kuzey ve Guney Vietnam' in Birlesme Gunu olarak milli bayram edasiyla da kutlaniyor.

Para icin ayri, huzur - mutluluk icin ayri tanrilar var. Iki konuyu ayri tutuyorlar. Budist anlayista mutluluk icin yoksunluk gerekiyor, istemezseniz (sahip olmak icin ugrasmaniz, basaramzsaniz bedbaht olmaniz gerekmez) mutlu olursunuz. Islamdaki tevekkule benzerlik var, kul gayret edecek, talepleri olculu olacak, israftan sakinacak, gerisini Allaha birakacak...

Sadece kendileri icin degil, sahip olduklari mallar icin de dua ediyorlar. Kamyonun plakasina takilan cicekler kamyona bol musteri, yuklu navlun dilegiyle (para) bereket icin, plakada yakilan tutsu kamyonun arizasiz - kazasiz - belasiz (mutluluk) calisabilmesi icin...

Cin' deki hanedan anlasmazliklari esnasinda sinir disi edilen Cinliler ve onlardan daha once ticaret icin gelen Cinliler Budizm ile Taoizmi harmanlamislar. Islamdaki kulliye kavramina karsilik gelen tapinaklar insa etmisler, farkli dillerde dahi anlasilmasi icin yasanan gunlerin olaylarini duvarlara resmetmisler. Sinir disi edilmeleriyle birlikte Cin ile diplomatik temaslari kaybolmus ve takip eden nesillerde Vietnamlilarla evlenerek Vietnam pasaportuna gecmisler, anlayislari yerel yaklasima karismaya baslamis.

Cin anlayisinda bagis yapanlarin isimleri kagitlara yazilarak duvarlara asiliyor, bagis miktarina gore ayarlanan bir sure boyunca orada asili kaliyor. Isminin orada asili olmasinin kendisine ugur getirecegine inaniyor.

Dogumla ilgili bir ana henuz rastlamadim. Ancak olum ozel bir an. Isyerinden 3 gun izinli oluyorlar. Cenaze sahipleri beyaz giyiniyor ve kolayca ayirt edilebiliyorlar. Cenaze oldukca suslu bir aracla tapinaga goturuluyor, eger ailenin imkanlari yeterliyse gommeyi tercih ediyorlar, yeterli degilse yakiyorlar. Zaten Cinli anlayista bu ahirete gidebilmek icin gerekiyor. Bazi inanislarda cenaze evinde eglence duzenleniyor, olume uzulmek yerine devam eden hayat ve olen kisinin guzel anlari hatirlaniyor.

Bazi inanislarda ruhun olen bedende mahsur kaldigi fikri var. Bu nedenle guclerinin yettigi kadar genis, yagmur ve gunesten koruyacak catisi olan bir olu evi (mezar) insa ediyorlar, bir sure daha bambu kamislarla olu bedene gida ve icecek vermeye devam ediyorlar.

Bu tur mezarlar Saygon disinda daha yaygin, arazi ve maliyetler daha uygun. Mezarlar icin belirli bir bicim veya yon anlayisi yok. Kimi yerlerde ayni mezara ayni aileden ust uste gommek normal karsilaniyor.

Bazi mezarlar evin bahcesinde veya tarla icinde.

Yaktiklari zaman tozlarini evde muhafaza ediyorlar. Yasli ana - babasina bakan cocugun miras hakki var, digerlerine verilmiyor.

Evlerde, isyerlerinde yaygin olarak Budha sunaklari var, yere yerlestiriliyor, kapiya dogru yonlendiriliyor, sunaga cicek, gida, icecek birakiliyor.

Yarim ay zamanini kutluyorlar, tutsu ve sunak onune birakilan piyango biletleri yaygin.

Budist hac onemli bir sembol, Nazi gamali hac benzeri. Nazi dunyasindan farkli olarak bu sembol Budizmde degisimin ve ilerlemenin isaretidir, yasam carkini cagristirir. Dogariz, buyuruz, evleniriz, ebeveyn oluruz, oluruz, bu surec tekrar eder.

Pagodalarin kapisinda veya catisinda bu sembole cok rastlaniyor. Mezarlarda da cok gordum.

Lotus cicegi de bu inanista ozel kabul ediliyor. Lotus uzerine toz geldiginde yapraklarini hareket ettirerek tozu belirli bir bolgeye dogru iten orjinal bir bitki. Yagmurla birlikte bilincli bir temizlenme sureci yasiyor.  Iklim itibariyle bu bolgeye ve yasam bicimi itibariyle bu inanisa cok yakisiyor. Lotus cicegi safligin semboludur.

Lotus ciceginin yapraklarinda kucuk dikenler vardir, yapraklar birbirine yapismaz. "Insan tektir, herkes kendi hesabini kendi verecektir" fikrini modeller. Islami bakisa benzerlikler vardir, tenasuh, kendi amelimizden sorumlu olmak gibi ...

Vicdani bir standart olarak begeniyle karsiliyorum, sosyal dayanismaya uygun olmasi kulture uygunlugu kolaylastirmis. Laik bir duzen var, Hinduizm - Budizm - Taoizm - Hristiyanlik - Muslumanlik huzur icinde birlikte yasanabiliyor.

Sosyalizm ile temel kavramlarda uyumlu olmasini ayrica sasirtici buluyorum. Budha prensti, asildi ve Marx da zengin bir ailenin isci olmayan cocuguydu.. Bu cografyada (Kuzey Kore, Cin, Vietnam) ilginc bir sekilde bir aradalar, diger sosyalist ulkeler Ortodoks anlayisa sahipler...